فهرست محتوای این یادداشت
در سال‌های اخیر، سیستم دهک‌بندی یارانه‌ها به یکی از مهم‌ترین ابزارهای دولت ایران برای توزیع عادلانه منابع حمایتی تبدیل شده است. دهک‌بندی یارانه‌ها، که بر اساس درآمد، دارایی و سایر شاخص‌های اقتصادی خانوارها انجام می‌شود، نقش کلیدی در هدفمندسازی یارانه‌های نقدی، کالابرگ الکترونیکی و سایر کمک‌های دولتی ایفا می‌کند.
تعریف دهک‌بندی یارانه‌ها و اهمیت آن در اقتصاد ایران
دهک‌بندی درآمدی، یک روش آماری است که جامعه را بر اساس سطح درآمد و رفاه به ۱۰ گروه مساوی تقسیم می‌کند. دهک اول شامل ۱۰ درصد پایین‌ترین درآمد جامعه (کم‌درآمدترین‌ها) و دهک دهم شامل ۱۰ درصد بالاترین درآمد (پردرآمدترین‌ها) می‌شود. در ایران، این سیستم توسط پایگاه رفاه ایرانیان (وابسته به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) مدیریت می‌شود و برای توزیع یارانه‌های نقدی (۴۰۰ هزار تومان برای دهک‌های ۱ تا ۳ و ۳۰۰ هزار تومان برای دهک‌های ۴ تا ۹)، کالابرگ الکترونیکی و سایر حمایت‌ها استفاده می‌گردد.
شاخص‌های مورد بررسی برای تعلق یارانه!
شاخص‌های مورد بررسی برای دریافت هزینه‌های کمک معیشتی از طرف دولت شامل 5 مورد است. رعایت نکردن حتی یک مورد از موارد زیر باعث مشمول نشدن فرد از دریافت هزینه کمک معیشتی می‌شود:
1- املاک و مستغلات خانوار
2- وسایل نقلیه خانوار
3- فرد درخواست کننده ساکن ایران باشد.
4- سفرهای خارجی
5- میانگین تراکنش‌های بانکی ماهانه اعضای خانواده
دهک‌بندی جدید چگونه است؟
طبق آخرین صحبت‌های وزیر کار، سه دهک پردرآمد جامعه یعنی دهک‌های هشتم، نهم و دهم از لیست یارانه بگیران حذف می‌شوند. این سه دهک در سال 1402 بیش از 59 درصد از سهم هزینه‌های جامعه را تشکیل داده‌اند.
برای دیدن آمارهای اقتصادی بیشتر کلیک کنید.
به کدام خانوارها یارانه تعلق نمی‌گیرد؟
| تعداد افراد خانواده | میزان حقوقی که شامل یارانه نمی‌شود |
| خانواده 1 نفر | بیش از 30 میلیون تومان |
| خانواده 2 نفره | بیش از 37.5 میلیون تومان |
| خانواده 3 نفره | بیش از 45 میلیون تومان |
| خانواده 4 نفره | بیش از 52.5 میلیون تومان |
| خانواده 5 نفره | بیش از 60 میلیون تومان |
به خانوارهایی که حداقل یک مورد از موارد زیر را داشته باشند هزینه‌های کمک معیشتی تعلق نمی‌گیرد:
۱. خانوارهای دارای املاک و مستغلات از جمله (باغ ویلا‌های مجلل و لوکس) با مجموع ارزش ریالی بالاتر از سیصد و پنجاه میلیارد (۰۰۰’۰۰۰’۰۰۰’۳۵۰ ریال)
۲. خانوارهای دارای یک یا چند خودروی سواری یا وانت دو اتاق کابین دارای شماره انتظامی شخصی با مجموع ارزش سی میلیارد ریال
3. ایرانیان مقیم خارج از کشور بر اساس اعلام وزارت امور خارجه
4. خانوارهایی که بیش از پنج سفر خارجی در بازه یک ساله دارند.
5. میانگین تراکنش‌های ماهانه کارت‌های بانکی خانوارها نیز معیار دیگری برای حذف هزینه‌های کمک معیشتی است.
| تعداد افراد خانواده | سقف میانگین تراکنش ماهانه |
| خانواده 1 نفره | ۵۰ میلیون تومان |
| خانواده 2 نفره | ۶۰ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان |
| خانواده 3 نفره | ۷۵ میلیون تومان |
| خانواده 4 نفره | ۸۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان |
| خانواده 5 نفره | ۱۰۰ میلیون تومان |
مبنای قانونی حذف سه دهک پردرآمد از یارانه بگیران
- تکلیف قانونی در قانون بودجه سال ۱۴۰۴
طبق بند پ تبصره ۱۳ قانون بودجه سال ۱۴۰۴، دولت موظف است یارانه نقدی خانوارهای پردرآمد (دهک‌های هشتم تا دهم) را حذف کند. - آیین‌نامه اجرایی نحوه حذف دهک‌های پردرآمد
برای اجرای این الزام، آیین‌نامه‌ای به پیشنهاد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و با همکاری سازمان برنامه و بودجه، سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها و سایر دستگاه‌ها، به تصویب هیئت وزیران رسیده است.
بر اساس این آیین‌نامه، خانوارهایی با ویژگی‌های زیر (بدون لحاظ ملاحظات اجتماعی) به‌صورت تدریجی مشمول حذف از لیست افراد متقاضی هزینه‌های کمک معیشتی می‌شوند:- املاک یا باغ‌ویلاهای لوکس با مجموع ارزش بیش از ۳۵۰ میلیارد ریال
- خودرو(های) سواری یا وانت دوکابین با مجموع ارزش بیش از ۳۰ میلیارد ریال
- درآمد ماهانه بالاتر از حد تعیین‌شده توسط دولت
- تراکنش‌های مالی غیرمتعارف (خرید از حساب‌های غیرتجاری) در سقف مشخص
- ایرانیان مقیم خارج کشور
- بیش از پنج سفر خارجی در سال
- سابقه مطالبه قانونی در قوانین بودجه‌های گذشته
این تکلیف، تنها مربوط به بودجه ۱۴۰۴ نیست؛ در قوانین بودجه سنوات گذشته نیز، اجرای حذف دهک‌های پردرآمد (حداقل دهک دهم یا چند دهک بالا) بارها در مجلس تصویب شده، اما اجرای عملیاتی آن با مشکلاتی مواجه بوده است
میزان درآمد سالانه هر دهک
طبق گزارش مرکز آمار ایران، میزان درآمد سالیانه هر دهک در سال 1402 به شرح زیر است:
زمان پرداخت یارانه و کالابرگ چگونه است؟
طرح کالابرگ:
دهک‌های اول تا سوم به ازای هر نفر ۵۰۰ هزار تومان اعتبار دریافت می‌کنند و اعتبار برای دهک‌های ششم و هفتم به ازای هر نفر ۳۵۰ هزار تومان است. این اعتبار صرف خرید ۱۱ قلم کالای اساسی در سه گروه لبنیات، پروتئین و خواربار می‌شود. این طرح تا کنون 3 بار اجرا شده است.
مرحله اول – اسفندماه ۱۴۰۳
- آغاز پرداخت کالابرگ همزمان با شروع ماه رمضان، در ۱۲ اسفندماه ۱۴۰۳.
- برای دهک‌های ۱ تا ۳، ۵۰۰ هزار تومان؛ برای دهک‌های ۴ تا ۷، ۳۵۰ هزار تومان اعتبار تخصیص یافته است. این مبالغ تا پایان خردادماه معتبر بودند.
مرحله دوم – هفته‌های پایانی فروردین ۱۴۰۴
- مرحله دوم با فواصل کوتاهی پس از مرحله اول اجرا شد:
- ابتدا برای دهک‌های ۱ تا ۳ از ۱۶ فروردین ۱۴۰۴
- سپس برای دهک‌های ۴ تا ۷ از ۲۷ فروردین ۱۴۰۴
- اعتبار آن نیز مشابه مرحله اول بوده و تا پایان خرداد معتبر بوده است.
مرحله سوم – تیرماه ۱۴۰۴
- برخلاف گفته‌های اولیه، این مرحله تا قبل از تیرماه کلید نخورد. موجودی مراحل اول و دوم تا پایان خرداد معتبر بود و خبری رسمی از آغاز مرحله سوم تا آن زمان منتشر نشده بود.
- نهایتاً، مرحله سوم برای دهک‌های اول تا سوم در ۷ تیرماه ۱۴۰۴ اجرایی شد، با ۵۰۰ هزار تومان اعتبار برای هر نفر.
زمان پرداخت یارانه:
دهک های درآمدی اول تا سوم در روز ۲۵ هرماه به حساب سرپرستان خانوار واریز و ساعت ۲۴ آن روز قابل برداشت است.
یارانه نقدی دهک‌های چهارم تا نهم در روز ۳۰ ام هر ماه به حساب سرپرست خانوار واریز می‌شود و از ساعت 24 آن روز قابل برداشت خواهد بود.
در حال حاضر افراد یارانه بگیر هر نفر ماهانه به صورت متوسط ۳۲۴ هزار تومان یارانه دریافت می‌کند و این مبلغ در طول یک سال ۳ میلیون و ۸۸۸ هزار تومان برای هر نفر است. مجموع کل یارانه نقدی پرداختی به دهک‌های مختلف یارانه بگیر، ۳۱۵ هزار میلیارد تومان است.
اگر دولت بخواهد یارانه ۱۰ میلیون از کل جمعیت یارانه بگیران را قطع کند و مبلغ آن را بین سایر دهک‌ها تقسیم نماید، یارانه افراد مشمول دریافت یارانه به صورت ماهانه ۵۰ هزار تومان افزایش می‌یابد و اگر یارانه ۲۰ میلیون نفر قطع شود، متوسط افزایش یارانه نقدی افراد مشمول حدود ۱۰۰ هزار تومان خواهد بود.
مبلغ پرداختی یارانه کمک معیشتی از سال 1389 تا کنون
مبلغ پرداختی هزینه‌های کمک معیشتی از سال 1389 تا سال 1400 ثابت بوده است. مبلغ این هزینه‌های کمک معیشتی حدود 45 هزار تومان بوده است و این مبالغ از سال 1401 به بعد، با توجه به دهک‌بندی تغییر کرده است. دهک‌های اول تا سوم 400 هزار تومان به ازای هر نفر و دهک های چهارم تا نهم 300 هزار تومان به ازای هر نفر این مبالغ را دریافت می‌کردند.
افزایش هزینه‌های خانوار در طی یکسال فقط برای دهک دهم!
طبق آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران دهک‌های 1 تا 9 طی سال‌های 1380 تا 1402 دچار کاهش هزینه شده‌اند. به طوری‌که سهم هزینه‌های دهک نهم در سال 1385، 16.55 درصد بوده و در سال 1402 به 15.56 درصد رسیده است.
برای خواندن آمار سهم دهک‌های هزینه خانوارهای کل ایران (سال 1402) کلیک کنید
جداسازی سهم یارانه چگونه است؟
۱. افراد مجرد بالای ۱۸ سال
افرادی که مستقل زندگی می‌کنند، می‌توانند برای دریافت کمک‌های معیشتی به‌صورت مستقل اقدام کنند. مراحل به شرح زیر است:
- مراجعه به دفاتر پلیس +۱۰: با همراه داشتن مدارک شناسایی و مدارک اثبات سکونت مستقل، به دفاتر پلیس +۱۰ مراجعه کنید.
- ثبت درخواست در سامانه ncr.ir: در سامانه پایگاه اطلاعات خانوار کشور (ncr.ir) درخواست جداسازی یارانه را ثبت کنید.
- ارائه مدارک به سامانه hemayat.mcls.gov.ir: در صورت نیاز، مدارک مورد نظر را در سامانه حمایت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (hemayat.mcls.gov.ir) بارگذاری کنید.
۲. زوجین پس از ازدواج
زوج‌هایی که پس از ازدواج قصد دارند یارانه خود را جدا کنند، باید مراحل زیر را طی کنند:
- مراجعه به دفاتر پلیس +۱۰: با همراه داشتن مدارک شناسایی و سند ازدواج، به دفاتر پلیس +۱۰ مراجعه کنید.
- ثبت‌نام در سامانه رفاهی یارانه: پس از ثبت‌نام، شماره حساب بانکی خود را برای دریافت ثبت کنید.
۳. افراد پس از طلاق یا فوت سرپرست
در صورت طلاق یا فوت سرپرست خانوار، مراحل زیر باید انجام شود:
- مراجعه به دفاتر پلیس +۱۰: با همراه داشتن مدارک شناسایی و مدارک مربوطه (سند طلاق یا گواهی فوت)، به دفاتر پلیس +۱۰ مراجعه کنید.
- ثبت‌نام در سامانه رفاهی یارانه: پس از ثبت‌نام، شماره حساب بانکی خود را برای دریافت ثبت کنید.
۴. افراد با وضعیت خاص (بدسرپرست، زندانی، بیمار روانی)
افرادی که به دلایل مختلف نیاز به جداسازی یارانه دارند، باید مراحل زیر را طی کنند:
- مراجعه به دفاتر پلیس +۱۰: با همراه داشتن مدارک شناسایی و مدارک مربوطه (حکم دادگاه، گواهی پزشکی قانونی، گواهی از زندان یا مراکز نگهداری بیماران روانی)، به دفاتر پلیس +۱۰ مراجعه کنید.
- ثبت‌نام در سامانه رفاهی یارانه: پس از ثبت‌نام، شماره حساب بانکی خود را برای دریافت یارانه ثبت کنید.
چگونه یارانه را استعلام بگیریم؟
۱. سامانه رسمی وزارت رفاه
با مراجعه به سایت رسمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و استفاده از بخش «پیگیری کمک نقدی» می‌توانید وضعیت خود را مشاهده کنید. کافی است شماره ملی و اطلاعات خواسته شده را وارد کنید.
۲. سامانه «ثنا» قوه قضاییه
با ورود به سامانه «ثنا» می‌توان استعلام‌های مربوط به کمک‌های دولتی را مشاهده و پیگیری کرد. این سامانه برای دسترسی به اطلاعات مختلف هویتی و مالی طراحی شده است.
۳. پیامک
ارسال شماره ملی به سامانه پیامکی اعلام شده از سوی دولت (مثلاً 6369) یک روش ساده و سریع برای دریافت اطلاعات مربوط به کمک نقدی است. پس از ارسال، پاسخ حاوی وضعیت پرداخت‌ها به شما ارسال می‌شود.
۴. تماس تلفنی
خط‌های تلفنی مرکز خدمات دولت (مانند شماره 09627) برای پاسخگویی به سوالات مربوط به کمک‌های نقدی فعال هستند و می‌توانید از طریق تماس تلفنی وضعیت خود را استعلام کنید.
۵. دفاتر پلیس +۱۰
با مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک انتظامی (پلیس +۱۰) و ارائه مدارک هویتی، می‌توانید از وضعیت پرداخت کمک نقدی خود مطلع شوید.
