کمبود معلم و چالش‌های آن
آمار منتشر شده از سوی آموزش و پرورش خبر از کمبود معلم در سال تحصیلی 1402-1403 می‌دهد. این در حالی است که بسیاری از افراد واجد شرایط و شرکت کنندگان در آزمون استخدامی فرهنگیان که نمرات قابل قبول دریافت کرده‌اند، امسال پذیرفته شده‌اند.
آمار در مورد کمبود معلم چه می‌گوید
کمبود معلم که این روزها یکی از مشکلات اصلی سیستم آموزش ایران شده است نشان می‌دهد حدود 23 هزار کلاس در کل کشور معلم ندارد! این مشکل از سال‌های گذشته گریبانگیر سیستم آموزشی بوده است که در سال‌های اخیر با افزایش جمعیت دانش‌آموزان در مقاطع مختلف با ترکیب با مسئله بازنشستگی معلمان و کاهش ورودی معلمان جدید به اوج رسیده است.
طبق نظر کارشناسان ایران، کشور با مشکل کمبود 120 هزار معلم به‌صورت سالانه، دست و پنجه نرم می‌کند که به این عدد باید تعداد معلمی که هر سال بازنشست می شوند را اضافه کرد. تعداد معلمان و کارمندان آموزش و پرورش که هر ساله بازنشست می شوند متفاوت است و این تعداد امسال به حدود 50 الی 54 هزار بازنشسته می رسد.
این آمار و ارقام نشان می‌دهد که وزارت آموزش و پروش امسال با کمبود حداقل 170 هزار معلم مواجه بود و باید از مسیرهای متفاوت این کمبود را جبران و تعداد معلمان را افزایش می داد.
“نمودار آمار نسبت دانش آموزان به معلمان مقطع ابتدایی در ایران در آمار دانش آموزان ایران ببینید.”
مسیرهای جبران کمبود معلم
استفاده از ظرفیت دانشگاه فرهنگیان و رشته‌های تربیت معلم در دیگر دانشگاه‌ها یکی از مسیرهایی است که می‌تواند معلم‌های جدید را به کلاس‌های درس برساند. دانشگاه فرهنگیان از آغاز تشکیل در سال 1390 به طور میانگین سالانه 20 تا 30 هزار معلم تحویل وزارت آموزش و پرورش می‌دهد.
مسیر دوم برای ورود معلمان جدید برگزاری آزمون های استخدامی بود. امسال قرار بود 25 هزار معلم ابتدایی و 22 هزار دبیر از این طریق وارد آموزش و پرورش شوند.
اما چند علت باعث اختلال در این مسیر شد. اول این که نتایج این آزمون برای معلمان ابتدایی در 31 شهریور یعنی دقیقا شب بازگشایی مدارس و برای دبیران 20 مهر مشخص شد. فرایند ابلاغ به ناحیه و تعیین محل خدمت معلمان نیز چند روز زمان می‌برد.
این اتفاق باعث شد بسیاری از کلاس‌ها در شروع سال تحصیلی و حتی بعد از گذشت حدود 1 ماه، معلم نداشته باشند. نکته دیگری که در این خصوص باید به آن توجه کرد این است که در آزمون استخدامی امسال بسیاری از صندلی ها خالی ماند.
علت این اتفاق، جذاب نبودن موقعیت شغلی آن به دلیل حقوق بسیار پایین و اختصاص ظرفیت‌های معینی برای جانبازان، معلولین و غیره است که حتی اگر متقاضی نداشته باشند طبق قانون نمی‌شود به ظرفیت عادی اضافه شوند و بنابراین این ظرفیت‌ها خالی می‌مانند.
مسیر سوم جذب معلم استفاده از بازنشستگان، دعوت به کار نیروی‌های خرید خدمت و 2 شیفته کردن معلمان قبلی بود. این مسیر هم امسال مطابق سال‌های پیش جلو نرفت. پایین بودن حقوق و دستمزد و پرداخت‌های نامنظم آن طی سال‌های گذشته باعث شده بود تا نیروهای بازنشسته تمایلی به بازگشت و معلمان تمایلی به اضافه کار نداشته باشند.
“شما می‌توانید آمار سهم دانش‌آموزان ابتدایی ثبت نام شده در مدارس خصوصی را در آمار دانش آموزان مدارس خصوصی ببینید.”
چالش‌های تامین معلم
طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی، هیچ دستگاهی از امسال حق به کارگیری نیروهای خرید خدمات را نداشت و این مسیر نیز برای آموزش و پرورش با بن‌بست مواجه شد. برایند این اتفاقات باعث شد تا سال تحصیلی جدید با کمبود شدید معلم در سراسر کشور آغاز شود.
در کنار همه این مسائل باید به کمبود نیروهای خدماتی، متصدیان آزمایشگاه ها، مربیان تربیت بدنی، مراقبین بهداشت و … نیز توجه کرد. تخمین زده می شود به طور کلی ایران با کمبود حدود 200 هزار معلم و به طور کلی 300 هزار نیروی انسانی مواجه است.
آمار کمبود معلم در ایران
طبق آخرین آمارهای بین المللی که مربوط به سال 2017 است، ایران در شاخص نرخ تعداد معلم به دانش‌آموز در مقطع ابتدایی رتبه 101 را در بین 129 کشور دارد. که اصلا آمار خوبی نیست.
طبق این اطلاعات در ایران به ازای هر معلم 26.8 دانش آموز وجود دارد. استاندارد این عدد 20 است. یعنی به طور میانگین هر معلم باید 20 دانش آموز داشته باشد.
اما آخرین آماری که وزارت آموزش و پرورش منتشر کرده مربوط به سال 1400 است. در این سال نرخ تعداد معلم به دانش آموز در مقطع ابتدایی 33.15، در مقطع متوسطه اول 25.02، در مقطع متوسطه دوم 16.4 و به طو کلی 26.03 بود.
در جدول زیر می توانید نرخ استاندارد جهانی را با ایران مقایسه کنید:
| مقطع | نرخ تعداد معلم به دانش آموز در ایران | نرخ استاندارد تعداد معلم به دانش آموز |
| ابتدایی | 33.15 | 20 |
| متوسطه اول | 25.02 | 18 |
| متوسطه دوم | 16.4 | 17 |
| کل | 26.03 | 18 |
راهکارهای جبران کمبود معلم
در حال حاضر عمده راهکارهایی که آموزش و پرورش برای جبران کمبود معلم در پیش گرفته است معطوف به ورود نیروهای جدید است که البته آن هم همانطور که گفته شد با کاستی های زیادی همراه بوده است. تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده نشان می دهد که راهکارهای کوتاه مدت و بلند مدت دیگری از جمله:
حذف یا ادغام واحدهای اداری و سازمان‌های موازی و کاهش نسبت نیروهای پشتیبان به معلم، لغو ماموریت معلمان مأمور به دستگاه‌های دیگر و مدارس غیردولتی، الزام به تدریس استخدامی‌های جدید و ممنوعیت به‌کارگیری ایشان در سمت‌های اداری، تعریف دوره‌های کاردانی تربیت معلم، توسعه آموزش‌های چندرشته‌ای و چندمهارتی، بازنگری و اصلاح قانون متعهدان خدمت و قانون گزینش معلمان، استقرار نظام و سازوکارهای جذب و استخدام منابع انسانی برای بوم، تهیه بسته‌های تشویقی لازم به جهت ارتقای نرخ ماندگاری معلمان در مناطق دارای کمبود معلم و… نیز وجود دارد.
