آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان مازندران که در آمارگیری سال 1395 در سرشماری عمومی نفوس و مسکن به دست آمده است نشان می‌دهد، بیشترین میزان توزیع جمعیتی نقاط شهری استان مازندران در سال 1365 بوده است.
آخرین آمار را در آمارفکت بخوانید.
طبق آخرین آماری که آمارفکت از سرشماری عمومی نفوس و مسکن به دست آورده است؛ آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان مازندران نشان می‌دهد که بیشترین میزان توزیع جمعیتی نقاط شهری استان مازندران در سال 1365 بوده است. در این سال نقاط شهری استان مازندران 4.90 درصد از جمعیت ایران را تشکیل داده است.
توزیع جمعیتی نقاط شهری استان مازندران | تحلیل سهم از جمعیت شهری کشور (۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵)
توزیع جمعیتی نقاط شهری استان مازندران در طول سه دهه اخیر، از روندی نسبتاً ناپایدار برخوردار بوده است. در حالی که این استان در سال ۱۳۶۵ سهمی قابل توجه، معادل ۴.۹ درصد از کل جمعیت شهری کشور را به خود اختصاص داده بود، این سهم در سال‌های بعد به‌طور محسوسی کاهش یافته و تا سال ۱۳۹۵ به حدود ۳.۲۱ درصد رسیده است. این کاهش بیش از ۱.۵ درصدی، در یک بازه زمانی سی‌ساله، نیازمند تحلیل دقیق علل و عوامل اقتصادی، جغرافیایی، جمعیتی و مدیریتی است.
وضعیت استان مازندران در سال ۱۳۶۵
در سال ۱۳۶۵، استان مازندران با داشتن ۴.۹ درصد از جمعیت شهری کشور، یکی از پرجمعیت‌ترین استان‌ها از نظر جمعیت شهری محسوب می‌شد. شهرهای ساری، بابل، آمل، قائم‌شهر و نوشهر، مهم‌ترین کانون‌های جمعیتی بودند. این استان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز، مجاورت با دریای خزر، زمین‌های کشاورزی حاصلخیز و شرایط اقلیمی مناسب، از گذشته تا امروز محل اسکان میلیون‌ها نفر بوده است.
در دهه ۶۰، مهاجرت به استان مازندران از دیگر نقاط کشور، به‌ویژه مناطق کویری یا فاقد منابع آبی، شتاب گرفته بود و بسیاری از افراد به دلیل فرصت‌های کشاورزی، گردشگری یا زندگی در محیطی سالم‌تر، مازندران را انتخاب می‌کردند. همین موضوع باعث سهم بالای استان در جمعیت شهری کشور شده بود.
کاهش سهم از دهه ۷۰ به بعد
در سال ۱۳۷۵، سهم استان مازندران به ۴.۸۴ درصد کاهش یافت. این افت اندک اما معنادار، آغازی بر روندی نزولی بود که در دهه‌های بعد شدت بیشتری گرفت. در سال ۱۳۸۵، کاهش قابل توجهی در این شاخص ثبت شد و سهم مازندران از جمعیت شهری کشور به ۳.۲۲ درصد رسید. این کاهش بیش از ۱.۶ درصدی نسبت به دو دهه قبل، نشانه‌ای از تحولات عمیق جمعیتی و جابه‌جایی الگوی سکونت در سطح ملی بود.
در دهه ۱۳۹۰ نیز سهم استان در محدوده پایین‌تر باقی ماند. در سال ۱۳۹۰ به ۳.۱۴ درصد رسید و در سال ۱۳۹۵ اندکی افزایش یافت و به ۳.۲۱ درصد رسید، اما همچنان فاصله زیادی با سهم مازندران در دهه ۶۰ داشت. در واقع، استان طی حدود ۳۰ سال، بیش از یک‌سوم سهم خود از جمعیت شهری کشور را از دست داده است.
دلایل کاهش سهم جمعیت شهری مازندران
عوامل متعددی در کاهش توزیع جمعیتی نقاط شهری استان مازندران نقش داشته‌اند که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- تفکیک استانی: در سال ۱۳۷۷، بخشی از استان مازندران به استان گلستان تبدیل شد. این تغییر تقسیماتی، جمعیت شهرهایی مانند گرگان و گنبد را از آمار مازندران خارج کرد و باعث کاهش ناگهانی سهم استان شد.
- مهاجرت معکوس: در حالی که استان در دهه‌های قبل مهاجرپذیر بود، در سال‌های اخیر شاهد مهاجرت جوانان به تهران و سایر کلان‌شهرها به‌دلیل کمبود شغل و فرصت‌های اقتصادی بوده‌ایم.
- رشد پایین‌تر نسبت به سایر استان‌ها: استان‌هایی مانند البرز، قم و خراسان رضوی رشد سریع‌تری در جمعیت شهری داشتند و همین باعث کاهش سهم نسبی مازندران شد.
- محدودیت‌های جغرافیایی: استان مازندران به دلیل قرار گرفتن بین دریا و کوه، با محدودیت زمین برای گسترش شهری روبه‌رو است.
نقش شهرهای بزرگ در تمرکز جمعیت
بیشترین جمعیت شهری استان در شهرهای ساری، بابل، آمل، قائم‌شهر و به‌صورت محدودتر در نوشهر، چالوس و رامسر تمرکز دارد. ساری به‌عنوان مرکز استان، همواره از نظر خدمات اداری، آموزشی و بهداشتی پیشتاز بوده است. بابل و آمل نیز قطب‌های پزشکی و دانشگاهی محسوب می‌شوند. با این حال، تمرکز بیش از حد جمعیت در چند شهر خاص، باعث ضعف نسبی سایر شهرها در جذب جمعیت شده است.
برای توزیع بهتر جمعیت شهری، باید امکانات بیشتری در شهرهایی مانند فریدونکنار، بهشهر، نکا، سوادکوه و تنکابن فراهم شود تا جمعیت در سطح استان متوازن‌تر پراکنده شود و فشار بر مراکز اصلی کاهش یابد.
چالش‌های توسعه شهری در مازندران
استان مازندران با چالش‌هایی در مسیر توسعه پایدار شهری مواجه است. برخی از مهم‌ترین چالش‌ها عبارت‌اند از:
- تراکم بالای جمعیت در شهرهای ساحلی که باعث کمبود خدمات عمومی، ترافیک و مشکلات زیست‌محیطی شده است.
- ساخت‌وساز بی‌رویه در زمین‌های کشاورزی که منجر به کاهش منابع طبیعی و تغییر کاربری زمین‌ها شده است.
- مهاجرت نخبگان به دلیل نبود صنایع بزرگ و فرصت‌های شغلی در رشته‌های تخصصی.
- مخاطرات طبیعی مانند سیل، رانش زمین و فرسایش سواحل که زیرساخت‌های شهری را تهدید می‌کند.
فرصت‌های توسعه جمعیت شهری در مازندران
با وجود چالش‌ها، مازندران ظرفیت‌های بسیار بالایی برای توسعه دارد که اگر به درستی از آن‌ها استفاده شود، می‌توان سهم ازدست‌رفته استان از جمعیت شهری کشور را تا حدی بازگرداند:
- گردشگری پایدار: مازندران یکی از قطب‌های گردشگری کشور است و توسعه زیرساخت‌های گردشگری شهری می‌تواند باعث ماندگاری بیشتر جمعیت شود.
- کشاورزی هوشمند: فرآوری محصولات کشاورزی، ایجاد شهرک‌های صنایع تبدیلی و بسته‌بندی می‌تواند موجب اشتغال‌زایی شود.
- صنایع دانش‌بنیان: با ایجاد مناطق ویژه علمی و فناوری در شهرهایی مانند آمل و بابل می‌توان جمعیت متخصص را حفظ کرد.
راهکارهایی برای بهبود توزیع جمعیتی در استان مازندران
برای افزایش سهم توزیع جمعیتی نقاط شهری استان مازندران از جمعیت شهری کشور، پیشنهادهای زیر قابل اجرا هستند:
- توسعه متوازن شهری در شرق و غرب استان، به‌ویژه پس از تفکیک گلستان
- محدود کردن رشد ساخت‌وسازهای غیرمجاز و حفظ زمین‌های کشاورزی
- تقویت حمل‌ونقل عمومی بین‌شهری برای کاهش تمرکز در مراکز اصلی
- ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار در شهرهای کم‌جمعیت‌تر استان
جمع‌بندی
بررسی داده‌های آماری نشان می‌دهد که توزیع جمعیتی نقاط شهری استان مازندران از سهم ۴.۹ درصدی در سال ۱۳۶۵ به ۳.۲۱ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است. این روند، حاصل ترکیبی از تغییرات تقسیمات کشوری، مهاجرت، چالش‌های توسعه‌ای و کم‌توجهی به مناطق کم‌جمعیت‌تر استان است.
با وجود این کاهش، مازندران هنوز یکی از قطب‌های شهری مهم کشور به‌شمار می‌رود و اگر اقدامات مناسبی در جهت توسعه پایدار، حفظ منابع طبیعی و توزیع متوازن جمعیت انجام شود، می‌توان شاهد تثبیت یا حتی افزایش سهم استان از جمعیت شهری کشور در آینده بود.
برای کسب اطلاعات و آمارهای بیشتر در حوزه‌‌ی جمعیت‌شناسی کلیک کنید.
آمارهای مرتبط:
آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان گلستان (سال 1365-1395)
آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان گیلان (سال 1365-1395)
