در هفته اخیر موضوعاتی پیرامون وام کارمندان بانک‌ها و حتی برخی کارمندان دولتی با مبالغ نجومی در خبرگزاری‌ها و فضای مجازی سبب شده که احساس بی‌عدالتی اقتصادی در سطح جامعه گسترش یابد.
در کشور ما به دلیل بالا بودن نرخ تورم، گرفتن وام در نزد مردم بسیار محبوب است، چراکه ارزش پول سالانه کاهش پیدا می‌کند و پرداخت تسهیلات به همین دلیل راحت‌تر میشود. اما ارائه تسهیلات میلیاردی ارزان‌قیمت آن‌هم بدون سخت‌گیری‌های رایج به کارمندان بانک‌ها و بورس موجب شده است این سؤال را در اذهان عمومی ایجاد شود که چرا بانک‌ها موقع وام دادن به جوانان پیچیده‌ترین شرایط وثایق را می‌خواهند اما پرداخت وام کارمندان بانک به‌راحتی و با سود پایین انجام می‌پذیرد؟
در شرایطی که مردم و جوانان برای دریافت وام بانکی باید چندماه در رفت‌وآمد شعب باشند، کارمندان سازمان بورس و بانک‌ها تنها به‌خاطر نوع شغلشان لایق دریافت وام چندصدمیلیونی و بعضاً میلیاردی با سود کم می‌شوند. این نگاه به کارمندان بانکی و ادارات دولتی سبب میشود که در افراد جویای کار فارغ از نوع تخصص، صرفا در جهت کسب سود و وام به سمت شغل های بانکی و بورسی روی بیاورند و با پیدا کردن آشنا در بانک‌ها مشغول به خدمت شوند، نداشتن تخصص لازم برای این مشاغل در آینده فاجعه به بار خواهد آورد.
بازتاب وام کارمندان بانک
مبلغ 91.5 همتی وام کارمندان بانک‌ها در سال 1402 موجب شد فرزین رئیس‌کل بانک مرکزی برای ارئه توضیحات راهی مجلس شورای اسلامی شود؛ وام 10میلیاردی بورسی‌ها که به وام عشقی شهرت یافت نیز موجب استعفای رئیس سازمان بورس شد، البته طبق اعلام سخنگوی دولت، مقرر شد کلیه افراد اعم از رئیس و اعضای هیئت مدیره، وام دریافتی را پس بدهند.
رئیس شورای هماهنگی بانک‌های دولتی نیز گفت: هیچ پرداختی خارج از ضابطه‌ای تحت عنوان تسهیلات به کارکنان نظام بانکی امکان پذیر نیست و از طرفی در بازه سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ کلیه تسهیلات رفاهی پرداختی در قالب ضوابط ابلاغی هیأت سه‌نفره متشکل از وزیر اقتصاد و دارایی، رئیس بانک مرکزی و رئیس اداری و استخدامی کشور پرداخت شده است و پرداخت وام کارمندان بانک مسئله‌ای است که از گذشته وجود داشته است. ضمن اینکه نرخ‌های این تسهیلات نیز از ۱۰ تا ۲۳ درصد بوده است.
وام کارمندان بانک و اقشار عادی
تسهیلات پرداختی بانک‌ها طی سه ماهه ابتدای سال 1403 مبلغ ۱۲،153.6 هزار میلیارد ریال است که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل مبلغ 2،684.3 هزار ميليارد ريال (معادل 28.3 درصد) افزايش داشته است. همچنین تسهیلات پرداختی خرد (کمتر از سه میلیارد ریال) به مبلغ 3،048.8 هزار میلیارد ریال معادل 24.7 درصد کل تسهیلات پرداختی را شامل میشود. این مبلغ در برابر پرداخت 9.5 همتی وام کارمندان بانک مبلغی ناچیز است.
نمودار زیر تسهیلات پرداختی بانک‌ها در 4 ماه ابتدایی سال 1403 در دو حوزه صاحبان کسب و کار و مصرف کنندگان نهایی(خانوار) که بانک مرکزی اعلام نموده است:
وام کارمندان بانک در کشورهای جهان
وام کارمندان بانک در ایران معمولاً شامل طرح‌ها و تسهیلات ویژه‌ای است که به کارمندان بانک‌های دولتی و خصوصی ارائه میشود. وام کارمندان بانک می‌تواند از نظر نرخ بهره، میزان و شرایط بازپرداخت نسبت به سایر وام‌ها مزایای بهتری داشته باشند. اما مردم عادی از دستیابی به آن محرومند.
شرایط اعطای وام کارمندان بانک
شرایط دریافت این وام‌ها در هر بانک و هر کشور متفاوت است، اما معمولا شامل موارد زیر میشود:
- کارمند رسمی بانک: بودن در جایگاه کارمند رسمی یکی از شرایط اصلی پرداخا وام کارمندان بانک است.
- سابقه کار مشخص: داشتن سابقه کار کافی در بانک.
- تامین وثیقه: در برخی موارد، ارائه وثیقه الزامی است.
- عدم داشتن بدهی معوق: نداشتن بدهی قبلی به بانک.
مهم‌ترین تسهیلات خرد بانکی برای شهروندان در جامعه
طرح امتیازی: بانک‌ها با میانگین حساب به مشتریان خود وام می‌دهند . مشتریان بر اساس مبلغی که از ۱ ماه تا ۱۲ ماه سپرده گذاری کرده‌اند امکان دریافت این وام را دارند.
وام ازدواج: تسهیلات ازدواج ازجمله وام‌های بانکی است که دولت برای آسان کردن ازدواج در نظر گرفته است. کسانی که قصد دریافت این وام را دارند، در قدم اول باید به صورت آنلاین درخواست دریافت وام ازدواج را ثبت کنند و بعد از تماس بانک، با مراجعه به یکی از شعب بانکی که درخواست دادند، مراحل دریافت وام را طی کنند.
وام مسکن: وام‌های مسکن برای کسانی مناسب است که قصد خرید یا اجاره خانه دارند. درخواست‌کنندگان این تسهیلات معمولا باید مدارکی مثل سند ملک را در اختیار بانک قرار دهند. بانک‌های زیادی تسهیلات وام مسکن را ارائه می‌کنند؛ در بین این بانک‌ها بانک مسکن، انواع مختلفی از این وام را به افرادی که تازه خانواده تشکیل داده‌اند ارائه می‌کند؛ تسهیلاتی مثل وام مسکن جوانان، وام جعاله و وام مسکن زوجین از جانب بانک مسکن اعطا میشود.
وام خرید کالا: ازجمله تسهیلات بانکی مناسب تازه عروس و دامادها، وام کالا است؛ بانک‌های مختلفی این تسهیلات را ارائه می‌کنند. با دریافت این وام می‌توانید کالاهای اساسی منزل را خریداری کنید؛ وسایلی مثل یخچال، ماشین لباسشویی، فرش و اجاق گاز از طریق دریافت این وام خریداری می‌شوند.
وام قرض الحسنه فرزند: وام فرزند و فرزندآوری، ازجمله تسهیلاتی است که بانک مرکزی ایران برای افراد در نظر گرفته است. بانک‌های مختلفی از طرف بانک مرکزی انتخاب می‌شوند و به نوزادانی که از فروردین سال ۱۴۰۰ به دنیا آمده باشند، ارائه میشود. میزان این تسهیلات درحال حاضر و در سال ۱۴۰۲ به ترتیب فرزندان به صورت زیر است:
فرزند اول: ۲۰ میلیون تومان/ فرزند دوم: ۴۰ میلیون تومان/فرزند سوم: ۶۰ میلیون تومان/فرزند چهارم: ۸۰ میلیون تومان/فرزند پنجم و بیشتر: ۱۰۰ میلیون تومان
وام‌های بانکی در دنیا
وام کارمندان بانک به عنوان یک مزیت شغلی، در بسیاری از کشورهای جهان ارائه میشود. این وام‌ها معمولا با نرخ بهره پایین‌تر و شرایط بازپرداخت آسان‌تری نسبت به وام‌های عمومی همراه هستند. اما جزئیات و شرایط این وام‌ها بسته به کشور، نوع بانک، سیاست‌های داخلی بانک و قوانین بانکی هر کشور متفاوت است.
وام‌ها در سراسر جهان محبوب هستند، اما شیوع و استفاده از آنها می‌تواند در کشورهای مختلف به دلیل عواملی مانند شرایط اقتصادی، نرخ بهره، هنجارهای فرهنگی و دسترسی به خدمات مالی متفاوت باشد. در اینجا برخی از کشورهایی که وام ها که در کشورهای مختلف استفاده می شود به اختصار ذکر شده است:
1. ایالات متحده آمریکا
وام مسکن: وام مسکن به دلیل هزینه بالای املاک در امریکا بسیار رایج است. از سپتامبر 2024، نرخ بهره وام مسکن در حدود 6.16 درصد برای وام مسکن 30 ساله با نرخ ثابت است که در هفته های اخیر اندکی کاهش یافته است.
وام های دانشجویی: ایالات متحده صنعت وام دانشجویی قابل توجهی دارد که آموزش عالی را تامین مالی می کند. برای وام های دانشجویی فدرال صادر شده برای سال تحصیلی 2024-25، نرخ بهره بین 6.53٪ و 9.08٪ متغیر است. این نرخ‌ها سالانه توسط کنگره تعیین میشود و به اسناد 10 ساله خزانه‌داری ایالات متحده مرتبط است.
وام‌های شخصی و کارت‌های اعتباری: اعتبار به طور گسترده در دسترس است و وام‌های شخصی برای اهداف مختلف، مانند تجمیع بدهی، رایج است.
2. انگلستان
وام مسکن: وام مسکن بخش عمده ای از بازار مالی است.
کارت‌های اعتباری و وام های شخصی: استفاده گسترده‌ای از کارت های اعتباری و وام های شخصی برای هزینه‌های روزانه، بهبود خانه و تجمیع بدهی وجود دارد.
3. آلمان
وام خودرو: بسیاری از آلمانی‌ها خرید خودروی خود را با وام تامین می کنند.
وام مسکن: وام مسکن نیز رایج است، به ویژه در شهرهای بزرگ با قیمت بالای املاک این موضوع رایج است.
وام های تجاری: شرکت های کوچک و متوسط (SMEs) دسترسی خوبی به وام‌های بانکی دارند.
4. هند
وام مسکن: با افزایش شهرنشینی، وام مسکن محبوبیت بیشتری پیدا می‌کند.
وام کشاورزی: بسیاری از کشاورزان برای فعالیت‌های کشاورزی به وام متکی هستند.
وام شخصی: این وام ها به دلیل رشد طبقه متوسط و دسترسی گسترده‌تر به خدمات مالی به طور فزاینده‌ای رایج هستند.
5. چین
وام مسکن: املاک و مستغلات یک سرمایه‌گذاری بزرگ است و بسیاری از چینی‌ها وام مسکن میگیرند.
وام مشاغل کوچک: وام به شرکت‌های کوچک و متوسط به دلیل ابتکارات دولت برای حمایت از کارآفرینی رایج است.
وام همتا به همتا: گزینه های وام جایگزین مانند وام P2P به سرعت در حال رشد هستند. وام دهی P2P (همتا به همتا) در چین یک مدل وام آنلاین محبوب بود که در آن وام گیرندگان فردی می توانستند مستقیماً از وام دهندگان فردی وام دریافت کنند و موسسات مالی سنتی را دور بزنند. با این حال، این بخش رشد سریع و به دنبال آن آشفتگی قابل توجهی را تجربه کرد.
باید و نباید پرداخت تسهیلات
نظام بانکی به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام اقتصادی ایران، منبع عمده تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی است. در صورت عدم بازپرداخت وام‌های اخذشده توسط افراد و بنگاه‌های اقتصادی و در نتیجه عدم وصول مطالبات بانکی، مطالبات در سرفصل غیر جاری قرر میگیرند و این موضوع بانک را در معرض ریسک قرار می دهد این درحالتی است که با توجه به شرایط تحریمی همواره بانک ها در ایران در معرض ریسک هستند.
عدم وصول مطالبان بانکی همچنین باعث کاهش توان مالی ایشان در اعطای مجدد تسهیلات و خلل در عملیات بانکی میشود. بنابراین حاکمیت اقتصادی باید توجه ویژه‌ای به پرداخت تسهیلات به افراد داشته باشد. لذا کارمندان بانکی یا کارمندان و اعضای هیئت مدیره بورس یا دیگر کارکنان دولتی با وجود اینکه افراد موثقی برای سیستم بانکی و دولتی به حساب می‌آیند، اما باعث ایجاد اختلاف میان مشاغل آزاد و دولتی می‌شوند و توازن را درجامعه به هم می‌زنند.
