آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان زنجان که در آمارگیری سال 1395 در سرشماری عمومی نفوس و مسکن به دست آمده است نشان می‌دهد، بیشترین میزان توزیع جمعیتی نقاط شهری استان زنجان در سال 1365 بوده است.
آخرین آمار را در آمارفکت بخوانید.
طبق آخرین آماری که آمارفکت از سرشماری عمومی نفوس و مسکن به دست آورده است؛ آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان زنجان نشان می‌دهد که بیشترین میزان توزیع جمعیتی نقاط شهری استان زنجان در سال 1365 بوده است. در این سال نقاط شهری استان زنجان 2.54 درصد از جمعیت ایران را تشکیل داده است.
توزیع جمعیتی نقاط شهری استان زنجان | تحلیل آماری از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵
توزیع جمعیتی نقاط شهری استان زنجان در طی سه دهه گذشته، روندی کاهشی را تجربه کرده است. در حالی که سهم زنجان از جمعیت شهری کشور در سال ۱۳۶۵ حدود ۲.۵۴ درصد بود، این رقم در سال ۱۳۹۵ به ۱.۲ درصد کاهش یافت. این تغییر قابل‌توجه، نیازمند تحلیل دقیق دلایل اجتماعی، اقتصادی، مهاجرتی و ساختاری است تا مشخص شود چرا استان زنجان نتوانسته سهم خود را از رشد شهرنشینی کشور حفظ یا افزایش دهد.
بررسی روند سهم زنجان از جمعیت شهری کشور
در سال ۱۳۶۵، زنجان سهمی در حدود ۲.۵۴ درصد از کل جمعیت شهری کشور را در اختیار داشت. این رقم، با توجه به جمعیت آن زمان کشور، جایگاه نسبتاً مناسبی برای یک استان شمال‌غربی با ویژگی‌های کشاورزی و صنعتی متوسط به‌حساب می‌آمد. شهر زنجان به عنوان مرکز استان، و شهرهایی چون ابهر، خرمدره، خدابنده و ماهنشان، مراکز اصلی تجمع جمعیت شهری بودند.
اما از سال ۱۳۷۵ به بعد، این سهم روند کاهشی به خود گرفت و در آن سال به ۱.۳۳ درصد رسید. این افت چشمگیر، نشان‌دهنده کاهش نقش زنجان در توسعه جمعیتی کشور در سطح شهری بود. در سال ۱۳۸۵ این سهم به ۱.۱۶ درصد کاهش یافت، در ۱۳۹۰ در حد ۱.۱۸ درصد تثبیت شد و در ۱۳۹۵ نیز به ۱.۲ درصد رسید. به عبارتی دیگر، زنجان طی دو دهه گذشته موفق به حفظ جایگاه خود در جمعیت شهری کشور نشده و با افت نسبی مواجه بوده است.
دلایل افت سهم زنجان از جمعیت شهری کشور
عوامل مختلفی در کاهش توزیع جمعیتی نقاط شهری استان زنجان نقش داشته‌اند. مهم‌ترین عامل را باید در حوزه مهاجرت جست‌وجو کرد. استان زنجان در دهه‌های گذشته به دلیل نبود فرصت‌های شغلی گسترده، به‌ویژه برای قشر تحصیل‌کرده و جوان، شاهد مهاجرت گسترده به استان‌های همجوار نظیر تهران، البرز و قزوین بوده است. نزدیکی جغرافیایی زنجان به تهران، این روند را تسهیل کرده است.
از سوی دیگر، تمرکز بیش از حد خدمات و امکانات در شهر زنجان باعث شده سایر شهرهای استان توسعه‌یافتگی کمتری داشته باشند و نتوانند در جذب جمعیت شهری مؤثر باشند. برای مثال، شهرهایی مانند ماهنشان و ایجرود همچنان از کمبود زیرساخت‌های شهری، درمانی، آموزشی و صنعتی رنج می‌برند. این موضوع باعث شده جمعیت کمتری در این مناطق ساکن شود و در نتیجه سهم کلی استان از جمعیت شهری کاهش یابد.
بررسی وضعیت شهر زنجان در الگوی جمعیتی
شهر زنجان به عنوان مرکز استان، بیشترین تمرکز جمعیتی را به خود اختصاص داده است. این شهر با داشتن دانشگاه‌ها، مراکز درمانی، بازارهای بزرگ، ادارات دولتی و امکانات شهری مناسب، نقش اصلی در نگه‌داشت جمعیت استان ایفا می‌کند. اما تمرکز بیش از حد جمعیت در مرکز استان، در بلندمدت می‌تواند منجر به فرسودگی زیرساخت‌ها، افزایش هزینه‌های زندگی و کاهش کیفیت خدمات شود.
برای بهبود توزیع جمعیتی نقاط شهری استان زنجان نیاز است که سایر شهرهای استان مانند ابهر، خرمدره و سلطانیه نیز به کانون‌های مستقل رشد تبدیل شوند. این کار از طریق گسترش زیرساخت‌ها، جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و ایجاد فرصت‌های اشتغال در صنایع کوچک و متوسط امکان‌پذیر است.
نقش اقتصاد محلی و محدودیت‌های توسعه
زنجان اقتصادی متکی بر کشاورزی، صنایع کوچک، و خدمات دارد. برخلاف استان‌هایی مانند البرز یا خوزستان که دارای صنایع بزرگ و زیرساخت‌های صنعتی ملی هستند، زنجان در جذب پروژه‌های کلان صنعتی کمتر موفق بوده است. همین مسئله موجب شده رشد اشتغال و جذب جمعیت در شهرهای این استان با محدودیت مواجه باشد.
علاوه بر این، محدودیت‌های اقلیمی نیز بر مهاجرت مؤثر بوده‌اند. بخش‌هایی از استان با سرمای شدید در زمستان یا کم‌آبی در تابستان مواجه هستند که برای توسعه کشاورزی، دامداری و حتی ساخت‌وساز چالش‌هایی ایجاد کرده است. این شرایط در کاهش رشد شهرنشینی مؤثر بوده است.
سیاست‌های توسعه‌ای و مسیر آینده
برای بهبود شرایط و بازگرداندن سهم از دست‌رفته جمعیت شهری، زنجان نیازمند یک بسته جامع توسعه‌ای است. این بسته باید شامل حمایت از صنایع تبدیلی کشاورزی، ارتقاء زیرساخت‌های حمل‌ونقل، حمایت از استارتاپ‌ها و صنایع فناوری محور در شهرهای کوچک، و تسهیل سرمایه‌گذاری در شهرهای غیرمرکزی باشد.
در صورت تحقق چنین سیاست‌هایی، می‌توان انتظار داشت که سهم جمعیتی زنجان از شهرنشینی کشور در دهه‌های آینده تثبیت یا حتی افزایش یابد. در غیر این صورت، ممکن است روند نزولی ادامه یابد و زنجان بیش از پیش در حاشیه توسعه شهری کشور قرار گیرد.
مقایسه استانی و جایگاه زنجان
اگر روند جمعیت شهری در سایر استان‌ها را نیز در نظر بگیریم، مشاهده می‌شود که استان‌هایی مانند البرز، قزوین و قم که از نظر جغرافیایی در نزدیکی زنجان هستند، طی همین بازه زمانی موفق به افزایش سهم خود از جمعیت شهری کشور شده‌اند. این در حالی است که زنجان با وجود ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی و صنعتی مناسب، از رقابت بازمانده است.
این مقایسه نشان می‌دهد که مشکل اصلی زنجان، نبود پتانسیل نیست بلکه ضعف در بهره‌برداری از آن است. نبود برنامه‌ریزی بلندمدت، تمرکز بیش از حد بر مرکز استان، و عدم توجه کافی به توانمندسازی شهرهای دیگر، از جمله دلایل عقب‌ماندگی در توزیع جمعیت شهری استان زنجان هستند.
جمع‌بندی
با مروری بر آمارهای رسمی، مشخص می‌شود که توزیع جمعیتی نقاط شهری استان زنجان در طی ۳۰ سال گذشته روندی کاهشی داشته و این استان سهم قابل‌توجهی از جمعیت شهری کشور را از دست داده است. این روند حاصل مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیرساختی و مدیریتی است که اگر به‌درستی مورد توجه قرار نگیرند، می‌توانند موقعیت زنجان را در نظام جمعیتی و توسعه‌ای کشور بیش از پیش تضعیف کنند.
اما در عین حال، زنجان با داشتن جمعیت جوان، موقعیت جغرافیایی مناسب، مجاورت با مسیرهای تجاری و دسترسی به منابع طبیعی، پتانسیل آن را دارد که سهم خود را از شهرنشینی کشور بازیابد. تحقق این هدف مستلزم بازنگری در سیاست‌گذاری‌های استانی و نگاه توسعه‌محور به همه شهرهای زنجان است.
برای کسب اطلاعات و آمارهای بیشتر در حوزه‌‌ی جمعیت‌شناسی کلیک کنید.
آمارهای مرتبط:
آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان بوشهر (سال 1365-1395)
آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان تهران (سال 1365-1395)
