آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خراسان رضوی که در آمارگیری سال 1395 در سرشماری عمومی نفوس و مسکن به دست آمده است نشان می‌دهد، بیشترین میزان توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خراسان رضوی در سال 1365 بوده است.
آخرین آمار را در آمارفکت بخوانید.
طبق آخرین آماری که آمارفکت از سرشماری عمومی نفوس و مسکن به دست آورده است؛ آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خراسان رضوی نشان می‌دهد که بیشترین میزان توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خراسان رضوی در سال 1365 بوده است. در این سال نقاط شهری استان خراسان رضوی 9.50 درصد از جمعیت ایران را تشکیل داده است.
توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خراسان رضوی | تحلیل سهم از جمعیت شهری کشور (۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵)
توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خراسان رضوی طی سه دهه اخیر، با نوساناتی همراه بوده و علیرغم جایگاه مهم این استان در سطح کشور، سهم آن از جمعیت شهری ایران از ۹.۵ درصد در سال ۱۳۶۵ به ۷.۹۵ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است. این تغییر، نشان‌دهنده تحولات ساختاری، مهاجرتی و اقتصادی درون و بیرون استان است که بررسی آن می‌تواند به درک بهتری از وضعیت توسعه شهری در شرق کشور بینجامد.
استان خراسان رضوی در سال ۱۳۶۵
در سال ۱۳۶۵، استان خراسان رضوی بخشی از خراسان بزرگ بود. در آن زمان، سهم این منطقه از جمعیت شهری کشور معادل ۹.۵ درصد بود. این رقم بالا، به دلیل حضور کلان‌شهری چون مشهد، تمرکز ادارات دولتی، وجود حرم مطهر امام رضا (ع) و مهاجرت‌های گسترده به این منطقه، بسیار طبیعی بود. مشهد، به‌عنوان دومین کلان‌شهر ایران، مرکز ثقل جمعیتی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی شرق کشور محسوب می‌شد.
علاوه بر مشهد، شهرهای نیشابور، سبزوار، تربت حیدریه، قوچان و کاشمر نیز نقش مؤثری در ساختار شهری استان داشتند. اما تمرکز شدید جمعیت در مشهد و افزایش مهاجرت از سراسر کشور به این شهر، باعث افزایش فشار بر زیرساخت‌های شهری شد.
کاهش سهم استان در دهه ۷۰
در سال ۱۳۷۵، سهم استان خراسان از جمعیت شهری کشور به ۹.۲۹ درصد کاهش یافت. این افت نسبت به سال ۱۳۶۵ ممکن است به‌ظاهر ناچیز باشد، اما نشان‌دهنده شروع یک روند جدید در بازتوزیع جمعیت شهری کشور است. رشد سریع جمعیت در استان‌های نوظهور مانند البرز و رشد شهرنشینی در استان‌های مرکزی، باعث شده که سهم خراسان رضوی از کل جمعیت شهری کشور اندکی افت کند.
همچنین تمرکز بی‌رویه بر مشهد و بی‌توجهی نسبی به توسعه سایر شهرهای استان، موجب نوعی نابرابری در جذب جمعیت و منابع شد.
تقسیم خراسان و تأثیر بر آمار سال ۱۳۸۵
در سال ۱۳۸۵، پس از تقسیم خراسان به سه استان (خراسان رضوی، جنوبی و شمالی)، سهم خراسان رضوی از جمعیت شهری کشور به ۷.۹ درصد کاهش یافت. این افت عمدتاً به دلیل تغییر تقسیمات کشوری بود و نه کاهش جمعیت واقعی. شهرهای بزرگی مانند بیرجند و بجنورد که قبلاً در آمار خراسان بزرگ لحاظ می‌شدند، دیگر به خراسان رضوی تعلق نداشتند و همین مسئله باعث کاهش عددی سهم این استان شد.
با این حال، شهر مشهد همچنان با جمعیتی میلیونی، پرشتاب‌ترین رشد شهری در شرق کشور را تجربه می‌کرد. توسعه زیربناهای خدماتی، گردشگری مذهبی، شهرک‌های صنعتی، و افزایش زائرپذیری، نقش مهمی در حفظ جایگاه این استان در نقشه شهری کشور داشت.
افزایش جزئی در سال ۱۳۹۰ و کاهش مجدد در ۱۳۹۵
در سرشماری سال ۱۳۹۰، سهم خراسان رضوی از جمعیت شهری کشور به ۸.۰۴ درصد افزایش یافت. این رشد جزئی، نتیجه تثبیت وضعیت مشهد و تلاش برای توسعه متوازن در شهرهایی چون نیشابور، تربت جام و سبزوار بود. مشهد در این سال‌ها تبدیل به مرکز بزرگ خدمات، آموزش عالی، بهداشت و گردشگری شد.
اما در سال ۱۳۹۵، سهم استان دوباره کاهش یافت و به ۷.۹۵ درصد رسید. این کاهش در حالی اتفاق افتاد که جمعیت مطلق استان افزایش پیدا کرده بود، اما استان‌هایی مانند تهران، البرز، فارس و خوزستان با رشد شدید شهرنشینی، سهم بیشتری از جمعیت شهری کشور را به خود اختصاص دادند.
نقش مشهد در تمرکز جمعیت شهری
مشهد بدون تردید ستون فقرات ساختار شهری استان خراسان رضوی است. بیش از نیمی از جمعیت استان در این کلان‌شهر متمرکز شده‌اند. حضور بارگاه امام رضا (ع) باعث شده که مهاجرت دائم و موقت، گردشگری مذهبی، فعالیت‌های خدماتی و فرهنگی در این شهر با شتاب بالا توسعه یابد.
اما تمرکز بیش‌ازحد جمعیت در مشهد، موجب بروز مشکلاتی مانند تراکم جمعیت، آلودگی، حاشیه‌نشینی، فشار بر منابع و زیرساخت‌ها شده است. این مسئله باعث شده بسیاری از نهادهای برنامه‌ریز کشور و استان، به توسعه متوازن شهری در سایر نقاط استان توجه کنند.
شهرهای مکمل در ساختار شهری استان
در سال‌های اخیر، شهرهایی نظیر نیشابور، سبزوار، تربت حیدریه، تربت جام، قوچان و کاشمر با تمرکز بر خدمات بومی، کشاورزی، آموزش و صنایع محلی تلاش کرده‌اند بخشی از جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی را از مشهد جذب کنند. این سیاست‌ها تا حدودی موفق بوده و توانسته‌اند نقش مکمل برای مشهد ایفا کنند.
چالش‌های توزیع جمعیت شهری در استان
با وجود تلاش‌ها، توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خراسان رضوی همچنان با چالش‌هایی مواجه است:
- تمرکز جمعیت در مشهد: باعث نابرابری توسعه در سایر شهرها شده است.
- مهاجرت گسترده: از استان‌های کم‌برخوردار به مشهد فشار مضاعفی بر زیرساخت‌ها وارد کرده است.
- کمبود اشتغال پایدار در شهرهای کوچک‌تر: که مانع از جذب جمعیت شده است.
- عدم سرمایه‌گذاری کافی در شهرهای مکمل: ضعف زیرساخت‌ها در برخی شهرها مانع توسعه آن‌ها شده است.
راهکارهایی برای بهبود توزیع جمعیت شهری
برای افزایش تعادل در توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خراسان رضوی، می‌توان راهکارهای زیر را پیشنهاد کرد:
- توسعه نواحی صنعتی و فناوری در شهرهایی مانند نیشابور و سبزوار
- افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها و خدمات درمانی در شهرستان‌ها
- سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای برای اتصال بهتر شهرهای استان
- تشویق صنایع کوچک و متوسط برای استقرار در شهرهای کم‌جمعیت‌تر
جمع‌بندی
به‌طور کلی، توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خراسان رضوی از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵ از ۹.۵ درصد به ۷.۹۵ درصد کاهش یافته است. این کاهش به‌ویژه پس از تقسیم خراسان و تمرکز بیش از حد جمعیت در مشهد اتفاق افتاده است. با وجود این، استان همچنان یکی از قطب‌های اصلی جمعیتی و شهری کشور به شمار می‌رود.
با اجرای سیاست‌های توسعه‌ای هوشمندانه و توجه به سایر شهرهای استان، می‌توان شاهد کاهش فشار جمعیتی بر مشهد و رشد متوازن در سطح استان بود. خراسان رضوی ظرفیت آن را دارد که ضمن حفظ جایگاه خود، نقشی فعال‌تر در مدیریت شهری و توزیع بهینه جمعیت در سطح کشور ایفا کند.
برای کسب اطلاعات و آمارهای بیشتر در حوزه‌‌ی جمعیت‌شناسی کلیک کنید.
آمارهای مرتبط:
آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان یزد (سال 1365-1395)
آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان چهارمحال و بختیاری (سال 1365-1395)
آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خراسان جنوبی (سال 1365-1395)
