آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان گیلان که در آمارگیری سال 1395 در سرشماری عمومی نفوس و مسکن به دست آمده است نشان می‌دهد، بیشترین میزان توزیع جمعیتی نقاط شهری استان گیلان در سال 1365 بوده است.
آخرین آمار را در آمارفکت بخوانید.
طبق آخرین آماری که آمارفکت از سرشماری عمومی نفوس و مسکن به دست آورده است؛ آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان گیلان نشان می‌دهد که بیشترین میزان توزیع جمعیتی نقاط شهری استان گیلان در سال 1365 بوده است. در این دوسال نقاط شهری استان گیلان 2.92 درصد از جمعیت ایران را تشکیل داده است.
توزیع جمعیتی نقاط شهری استان گیلان | تحلیل سهم از جمعیت شهری کشور (۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵)
توزیع جمعیتی نقاط شهری استان گیلان طی بازه زمانی ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵، روندی نوسانی اما با تمایل کلی به کاهش را نشان می‌دهد. این استان، که یکی از زیباترین و پرجاذبه‌ترین مناطق کشور است، در دهه‌های گذشته با وجود توسعه زیرساخت‌های شهری، نتوانسته سهم خود از جمعیت شهری کشور را به‌صورت پایدار افزایش دهد. با بررسی دقیق‌تر آمارها، می‌توان عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی و فرهنگی را در این روند تحلیل کرد.
سهم استان گیلان از جمعیت شهری کشور در سال ۱۳۶۵
در سال ۱۳۶۵، استان گیلان حدود ۲.۹۲ درصد از جمعیت شهری کل کشور را در خود جای داده بود. این رقم نشان می‌داد که استان گیلان به‌عنوان یکی از استان‌های شمالی کشور، جایگاه بالایی در ساختار جمعیتی شهری کشور داشت. شهر رشت، به عنوان مرکز استان، بخش اعظم جمعیت شهری را در بر می‌گرفت و شهرهایی نظیر انزلی، لاهیجان، آستانه اشرفیه، تالش و رودسر نیز نقش مکملی در توزیع جمعیت شهری ایفا می‌کردند.
در آن دوران، گیلان یکی از مقاصد مهاجرتی از استان‌های هم‌جوار به‌شمار می‌رفت و جمعیت شهری آن در حال رشد بود. با وجود تمرکز شدید جمعیت در نواحی ساحلی و جلگه‌ای، شهرنشینی در گیلان نسبت به سایر استان‌ها، ساختار نسبتاً متعادلی داشت.
کاهش تدریجی سهم در دهه‌های بعد
در سال ۱۳۷۵، سهم استان از جمعیت شهری کشور به ۲.۸۵ درصد رسید؛ یعنی کاهش اندک اما معنی‌دار نسبت به دهه قبل. این روند نزولی در دهه‌های بعد نیز ادامه داشت، به‌گونه‌ای که در سال ۱۳۸۵ به ۲.۶۸ درصد کاهش یافت، در سال ۱۳۹۰ با افزایش خفیف به ۲.۷۹ درصد رسید، و در سال ۱۳۹۵ مجدداً افت کرد و به ۲.۷۱ درصد رسید.
این افت تدریجی نشان می‌دهد که با وجود رشد مطلق جمعیت شهری در گیلان، سایر استان‌ها با سرعت بیشتری در حال رشد بوده‌اند و گیلان نتوانسته جایگاه نسبی خود را حفظ کند. این کاهش سهم، نیاز به تحلیل دقیق‌تر دارد تا مشخص شود چرا یکی از استان‌های پرجمعیت و توسعه‌یافته شمالی کشور، دچار چنین روندی شده است.
دلایل کاهش سهم جمعیت شهری گیلان
کاهش سهم گیلان از جمعیت شهری کشور را می‌توان در چند عامل کلیدی جست‌وجو کرد:
- مهاجرت معکوس: بسیاری از خانواده‌ها، به‌ویژه افراد بازنشسته یا دارای خانه دوم، به‌صورت فصلی به گیلان مهاجرت می‌کنند، اما محل اقامت دائم آن‌ها در سایر استان‌ها ثبت می‌شود.
- کاهش نرخ زاد و ولد: نرخ رشد طبیعی جمعیت در گیلان از میانگین کشوری پایین‌تر است و این موضوع بر رشد جمعیت شهری اثرگذار بوده است.
- مهاجرت نخبگان و جوانان: بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده استان برای اشتغال و ادامه تحصیل به تهران، البرز یا سایر مراکز صنعتی مهاجرت کرده‌اند.
- عدم توسعه صنعتی گسترده: گیلان بیشتر بر کشاورزی و گردشگری تکیه دارد و فقدان صنایع مادر باعث محدودیت در جذب مهاجر و رشد پایدار جمعیت شهری شده است.
نقش شهر رشت در تمرکز جمعیت شهری
شهر رشت به عنوان مرکز استان، حدود نیمی از جمعیت شهری گیلان را در خود جای داده است. این تمرکز جمعیتی، هم مزایایی مانند تجمیع خدمات، حمل‌ونقل و خدمات درمانی دارد، و هم معایبی مانند تراکم بالا، ترافیک، افزایش هزینه‌های زندگی و فرسایش زیرساخت‌ها. از سوی دیگر، شهرهایی مانند بندر انزلی، آستانه اشرفیه، صومعه‌سرا و لاهیجان توانسته‌اند رشد متوسطی داشته باشند، اما نتوانسته‌اند فشار جمعیتی را از دوش رشت بردارند.
تمرکز بیش از حد جمعیت در یک شهر، می‌تواند مانع توسعه متوازن شهری در سطح استان شود. برای بهبود توزیع جمعیتی نقاط شهری استان گیلان باید به توسعه شهری در سایر نقاط استان به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده توجه شود.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
با وجود پتانسیل‌های فراوان، گیلان با چالش‌های متعددی روبه‌روست که بر روند جمعیت شهری تأثیر گذاشته‌اند:
- نبود فرصت‌های شغلی گسترده در بخش صنعت
- وابستگی شدید به کشاورزی سنتی و کم‌بازده
- مهاجرت جوانان به مراکز شهری بزرگ
- محدودیت زمین برای توسعه شهری در مناطق ساحلی و کوهستانی
- مخاطرات زیست‌محیطی همچون سیلاب و فرسایش خاک
این عوامل، در کنار کاهش نرخ زاد و ولد، موجب شده‌اند که گیلان به‌رغم جذابیت‌هایش، نتواند جمعیت شهری پایداری را جذب یا حفظ کند.
فرصت‌ها برای بهبود وضعیت جمعیت شهری گیلان
در مقابل چالش‌ها، استان گیلان فرصت‌های توسعه‌ای زیادی دارد. از جمله:
- گردشگری: توسعه گردشگری پایدار می‌تواند منجر به ایجاد شغل و جذب جمعیت بیشتر شود.
- کشاورزی نوین: حرکت از کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی گلخانه‌ای، مکانیزه و فرآوری شده
- تجارت مرزی: با توجه به دسترسی به دریای خزر، تقویت بنادر و صادرات منطقه‌ای می‌تواند به رشد اقتصادی کمک کند.
- صنایع دانش‌بنیان: حمایت از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای فناور در شهرهایی مثل رشت و لاهیجان
راهکارهایی برای افزایش سهم گیلان از جمعیت شهری کشور
برای افزایش یا دست‌کم حفظ سهم استان گیلان از جمعیت شهری کشور، لازم است برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدتی تدوین شود که شامل موارد زیر است:
- سرمایه‌گذاری در شهرهای کمترتوسعه‌یافته مانند رودبار، ماسال، تالش و فومن
- ایجاد شهرک‌های صنعتی و مراکز تجاری در خارج از رشت برای تعادل‌بخشی به توزیع جمعیت
- تشویق کارآفرینی محلی از طریق تسهیلات بانکی و آموزشی
- افزایش ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در شهرستان‌ها
جمع‌بندی
بررسی داده‌های آماری نشان می‌دهد که توزیع جمعیتی نقاط شهری استان گیلان از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵، از سهم ۲.۹۲ درصدی به ۲.۷۱ درصد کاهش یافته است. این روند، اگرچه آرام و تدریجی بوده، اما در بلندمدت می‌تواند جایگاه استان را در نقشه توسعه شهری کشور تضعیف کند.
با توجه به ظرفیت‌های بالای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، گیلان این توان را دارد که با برنامه‌ریزی مناسب، مهاجرت معکوس ایجاد کرده، نخبگان خود را حفظ کند و رشد شهری پایدار را تجربه کند. در غیر این صورت، کاهش سهم جمعیتی ادامه خواهد داشت و شکاف توسعه‌ای میان این استان و استان‌های مهاجرپذیر بیشتر خواهد شد.
برای کسب اطلاعات و آمارهای بیشتر در حوزه‌‌ی جمعیت‌شناسی کلیک کنید.
آمارهای مرتبط:
آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان کردستان (سال 1365-1395)
آمار توزیع جمعیتی نقاط شهری استان کرمان (سال 1365-1395)
