اولین چیزی که بعد از شنیدن شاخص فلاکت به ذهن می‌آید فقر و بدبختی در زندگیست، خصوصا این روزها که وضعیت نامطلوب اقتصادی روی دوش همه شهروندان سنگینی میکند. اما آیا شاخص فلاکت آینه وضعیت اقتصادی در جامعه است؟ چرا این شاخص در سال‌های اخیر بیشتر به تیتر رسانه‌ای تبدیل شده است؟
شاخص فلاکت چیست؟
این شاخص از جمع میان نرخ بیکاری و نرخ تورم به دست می‌آید. در واقع بیشتر نشان‌دهنده بیکاری و تورم در جامعه است. شاخص فلاکت با در نظر گرفتن مجموع نرخ تورم سالانه و نرخ بیکاری فصلی، معیاری برای پریشانی وضعیت اقتصادی است. بیکاری و تورم هر دو در تضاد رفاه اقتصادی فرد تلقی می شوند، ارزش ترکیبی آنها به عنوان شاخصی برای سلامت کلی اقتصادی در نظر گرفته شده است.
فرمول کلی که برای محاسبه شاخص فلاکت در نظر گرفته شده است با حاصل جمع نرخ بیکاری تعدیل شده فصلی با تورم سالانه در نظر گرفته می‌شود.
شاخص فلاکت = نرخ بیکاری تعدیل شده فصلی + نرخ تورم سالانه
در حالت مطلوب نرخ بیکاری 4 یا 5 درصد است که با نرخ تورم مطلوب 2 درصد جمع شده و نرخ فلاکت مطلوب عددی در حدود 6 یا 7 را بوجود می‌آورد.
نرخ بیکاری تعدیل شده فصلی: نرخ بیکاری فصلی تعدیل شده به صورت درصد اندازه گیری می شود. این نشان دهنده بخشی از نیروی کار است که قادر به کار و جستجوی فعال هستند، اما نمی توانند شغلی پیدا کنند. کارگرانی که بازنشسته هستند اما کار می کنند و کسانی که تلاش برای یافتن شغل را متوقف کرده اند از نرخ تعدیل فصلی حذف می‌شوند.
نرخ تورم سالانه: نرخ تورم سالانه درصد افزایش قیمت کالاها و خدمات مصرفی خریداران است. به طور خلاصه، قیمت تمام کالاها و خدمات موجود در اقتصاد را اندازه گیری میکند.
در سال 1970 شاخص فلاکت برای نشان دادن سلامت اقتصادی ابداع شد، اما چندان مورد توجه موسسات اقتصادی قرار نگرفت، چرا که این شاخص، موضوع جدیدی را در وضعیت اقتصادی نشان نمیدهد و صرفا تورم و میزان بیکاری را نشان می‌داد. اما عنون نرخ فلاکت بیشتر از آن رسانه پسند است و تیتر اقتصادی جذابی تولید میکند. در واقع شاخص فلاکت بیشتر از اینکه شاخص اقتصادی مهمی باشد، تیتر و عنوان جذابی برای مطبوعات است.
نرخ بیکاری و نرخ تورم هر کدام به طور مجزا میتوانند سلامت اقتصادی یک جامعه را نشان دهند و جمع این دو ارزش افزوده جدیدی تولید نمیکند.نرخ تورم، شاخصی برای نمایش ارزش پول و قدرت خرید در یک بازه زمانی معین است. و نرخ بیکاری، درصدی از افراد در نیروی کار یک کشور را نشان می‌دهد که بیکار هستند.
شاخص بیکاری نشان دهنده تاثیر رویدادهای اقتصادی مثل رکود یا تورم است. در واقع بعد از اتفاقاتی مانند تورم یا رکود، نرخ بیکاری تغییر پیدا میکند و در واقع نرخ بیکاری یک شاخص پسرو است. در صورتی که اقتصاد کشور در وضعیت خوبی باشد و رشد اقتصادی مناسب باشد، نرخ بیکاری کاهش یافته اما در صورت کاهش سرعت رشد اقتصادی، احتمال افزایش نرخ بیکاری نیز وجود خواهد داشت.
شاخص فلاکت از کجا به وجود آمد؟
اولین شاخص فلاکت توسط «آرتور اوکون» اقتصاد دان 1970 زمانی که او یک محقق در «موسسه بروکینگز» بود، ایجاد شد. اوکون نرخ تورم سالانه را با نرخ بیکاری ترکیب کرد تا تصویری از سلامت اقتصاد ارائه دهد.
در طول رکود تورمی آمریکا نرخ فلاکت به شدت بالا رفت و در طول مبارزات انتخاباتی 1976 برای ریاست جمهوری ایالات متحده، «جیمی کارتر»، شاخص بدبختی اوکان را به عنوان ابزاری برای انتقاد از رقیب خود، «جرالد فورد» استفاه کرد.
این شاخص در سال 1999 توسط بارو اصلاح شد. بارو نرخ بهره وام مصرف کننده و شکاف بین رشد واقعی و بالقوه تولید ناخالص داخلی را برای ارزیابی روسای جمهور پس از جنگ جهانی دوم اضافه کرد.
(کسری یا مازاد بین نرخ رشد GDP حقیقی و بالقوه)+ نرخ بهره وام بانکی + نرخ تورم سالانه + نرخ بیکاری فصلی = شاخص فلاکت
در سال 2011 «استیو هانکه» مجددا شاخص فلاکت را اصلاح کرد و کاربرد آن را به عنوان یک شاخص بین کشوری گسترش داد. نرخ فلاکت سالانه «هانکه» مجموع نرخ بیکاری، تورم و وام بانکی منهای تغییر در تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه است.
رشد سرانه GDP حقیقی-(نرخ بهره وام بانکی + نرخ تورم ساله + نرخ بیکاری فصلی)=شاخص فلاکت
شاخص فلاکت در امریکا
شاخص فلاکت در آمریکا در سال 1953 به کمترین میزان خود یعنی 2,97 رسید و در سال 1980 به بالاترین میزان یعنی 21,98 رسید. در می 2024 نیز نرخ فلاکت امریکا برابر با 7,17 است. در جدول زیر میزان نرخ فلاکت به تناسب هر ریاست جمهوری در امریکا در نظر گرفته می‌شود.
| رئیس جمهور | دوره ریاست جمهوری | میانگین شاخص فلاکت |
| جو بایدن | 2021 تاکنون | 10.85 |
| دونالد ترامپ | 2017-2020 | 6.91 |
| باراک اوباما | 2009-2016 | 8.83 |
| جورج دبلیو بوش | 2001-2008 | 8.11 |
| بیل کلینتون | 1993-2000 | 7.80 |
| جرج هربرت واکر بوش | 1989-1992 | 10.68 |
| رونالد ریگان | 1981-1988 | 12.19 |
| جیمی کارتر | 1977-1980 | 16.26 |
شاخص فلاکت در ایران
ایران با کسب رتبه 19 در نرخ فلاکت جزو کشورهای با وضعیت نامطلوب اقتصادی به شمار می‌رود. رتبه 157 با بهترین وضعیت اقتصادی به کشور سوئیس تعلق دارد.
نرخ فلاکت در نقشه زیر به تفکیک استان و بر اساس مدل آرتور اوکون یعنی تجمیع دو نرخ بیکاری و تورم به دست آمده است.
[suncode_ir_iranmap_pro map_id=”3″ width=”700″ height=”700″]
همانطور که در نقشه بالا مشاهده میکنید استانهای اصفهان، لرستان، کرمانشاه و کردستان با بالاترین میزان شاخص فلاکت یعنی با تورم بالا و نرخ بیکاری بالا وضعیت نامطلوبی دارند. اصفهان با توجه به وضعیت مرکزیت در کشور و در مسیر ترانزیتی مانند ابر اسفنجی جاذب نیروی کار از استانهای مجاور بوده است. در واقع در طول 4 دهه اخیر اصفهان همواره مقصد مهاجران شهرهای جنوبی و مهاجران کشورهای شرقی بوده است.
آیا شاخص فلاکت ملاک خوبی برای وضعیت اقتصادی است؟
عنوان فلاکت در این شاخص القای حس بدبختی را به همراه دارد. هر چند که دوعامل تورم و بیکاری به تنهایی میتوانند وضعیت اقتصادی را بسنجند. اما قطعا برای بررسی فلاکت به تنهایی کافی نیستند و عموما نمیتوان فارغ از موضوعات اجتماعی فلاکت را در نظر گرفت. با توجه به نادقیق بودن شاخص فلاکت برای عملکرد اقتصادی در سطح دنیا، اما این عنوان در رسانه‌های فارسی زبان بسیار استفاده می‌شود.
برخی معتقدند این شاخص ملاک خوبی برای عملکرد اقتصادی نیست، زیرا داده های رشد اقتصادی را شامل نمی شود. با این حال، این شاخص فلاکت را با معیاری از عملکرد عمومی اقتصادی به جای معیاری از درد احساس شده توسط یک شهروند عادی اشتباه می گیرد.
در حالی که شاخص فلاکت یک اختصار مناسب برای بدبختی اقتصادی است، اما نباید یک معیار دقیق برای سلامت اقتصادی در نظر گرفته شود. چراکه هر دو مؤلفه شاخص فلاکت دارای نقاط کور ذاتی هستند. نرخ بیکاری فقط بیکارانی را در نظر می‌گیرد که فعالانه به دنبال کار هستند. این شامل کسانی نمی‌شود که از جستجوی کار منصرف شده‌اند، همانطور که بیکاری طولانی مدت نیز در نظر گرفته نمی‌شود.
به همین ترتیب، تورم پایین نیز می‌تواند با فلاکت غیرمنتظره همراه باشد. به عنوان مثال، عدم وجود تورم یا حتی کاهش تورم، می‌تواند نشانه‌ای از یک اقتصاد راکد باشد، که به دلیل پتانسیل افزایش بیکاری و کاهش ارزش سهام و املاک، می‌تواند برای بسیاری سخت باشد. با این حال، نرخ های پایین یک شاخص باعث ایجاد نرخ فلاکت بسیار پایین می‌شود. علاوه بر این، شاخص فلاکت با بیکاری و تورم به طور مساوی برخورد میکند. با این حال، افزایش 1 درصدی بیکاری احتمالاً باعث بدبختی بیشتری نسبت به افزایش 1 درصدی تورم می شود.
کدام استان‌ها شاخص فلاکت بالاتری دارند؟
طبق تعاریفی که طرفداران شاخص فلاکت ارائه کرده‌اند، بالا رفتن شاخص فلاکت در یک جامعه به معنای بالا رفتن دو شاخص مهم در معیشت و زندگی مردم آن جامعه است. این دو شاخص بسیار مهم اشتغال و قدرت خرید است. همچنین طرفداران این شاخص، کاهش شاخص فلاکت در یک جامعه را به معنای بهبود وضعیت اقتصادی آن جامعه تلقی می‌کنند. طبق آمارهایی که اکو ایران از شاخص فلاکت استانی در بهار 1403 جمع‌آوری کرده است، استان تهران کمترین میزان شاخص فلاکت و استان کرمانشاه بالاترین میزان شاخص فلاکت را در بین استانهای کشور در بهار 1403 داشته است.
طبق این آمار استان تهران مطلوبیت نسبی را در میزان برخورداری از رفاه اقتصادی دارند. طبق این آمار مردم تهران از لحاظ نرخ تورم و بیکاری وضعیت بهتری را نسبت به سایر استانهای کشور دارند. اما نکته‌ای که حائز اهمیت است توجه به این موضوع است که این شاخص، موضوع جدیدی را در وضعیت اقتصادی نمایان نمیکند و صرفا تورم و میزان بیکاری را نشان می‌دهد. در واقع عنون «نرخ فلاکت» بیشتر از آن که نشان دهنده وضعیت و یا سلامت اقتصادی یک جامعه باشد، رسانه پسند است و تیتر اقتصادی جذابی تولید میکند.
