در دنیای امروز، تروریسم به یکی از چالش‌های پیچیده و تاثیرگذار جهانی تبدیل شده است. این پدیده نه‌تنها امنیت جوامع را به مخاطره انداخته، بلکه بنیان‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشورها را نیز متزلزل کرده است. از شهرهای بزرگ اروپا تا مناطق خاورمیانه و حتی دل ایران، هیچ نقطه‌ای از این تهدید ویرانگر در امان نبوده است. آمار حملات تروریستی، نقشه‌ای گویا از گستره و عمق این بحران جهانی ارائه می‌دهد؛ آماری که پشت هر عدد آن داستانی از جان‌باختگان، ویرانی‌ها و پیامدهای گسترده‌ای نهفته است.
تروریسم یکی از وحشتناک‌ترین تهدیدهای جهان مدرن است که همچنان در نقاط مختلف دنیا جان هزاران نفر را می‌گیرد و جوامع را به چالش می‌کشد. اما آیا تاکنون به این فکر کرده‌اید که کدام کشورها بیشتر تحت تأثیر این حملات قرار دارند؟ چه گروه‌هایی مسئول بیشترین تلفات هستند؟ و آیا تروریسم جهانی در حال افزایش است یا کاهش؟ در این مقاله، با بررسی آمارهای تکان‌دهنده حملات تروریستی در سراسر جهان و علی‌الخصوص ایران، به پشت پرده‌ی این تهدید مرگبار و دلایل تمرکز آن در برخی مناطق خاص نگاهی دقیق‌تر خواهیم داشت.
چرا ارائه آمار حملات تروریستی مهم است؟
بررسی آمار حملات تروریستی از چندین جهت دارای اهمیت حیاتی است. اولاً، این حملات تهدید مستقیمی برای امنیت و ثبات جوامع به شمار می‌روند و شناخت دقیق آنها می‌تواند به بهبود اقدامات امنیتی و پیشگیرانه کمک کند. ثانیاً، تروریسم نه تنها جان افراد بی‌گناه را به خطر می‌اندازد، بلکه اقتصاد، سیاست و ساختار اجتماعی کشورها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. تحلیل و بررسی آمار حملات تروریستی همچنین به شناسایی الگوهای جدید و استراتژی‌های استفاده شده توسط گروه‌های تروریستی کمک می‌کند، که می‌تواند در مقابله با این تهدیدها نقش کلیدی داشته باشد.
از دیدگاه جهانی، تروریسم یک پدیده مرزی نیست و تأثیرات آن فراتر از مرزهای جغرافیایی و فرهنگی گسترش می‌یابد. کشورها از طریق بررسی و تحلیل داده‌های حملات تروریستی می‌توانند همکاری‌های بین‌المللی خود را در زمینه مبارزه با تروریسم تقویت کنند و از تجربیات یکدیگر بهره‌مند شوند.
همچنین، شناخت دقیق دلایل و انگیزه‌های این حملات، از جمله عوامل سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیک، به پیشگیری از رشد گروه‌های تروریستی و کاهش جذب نیروهای جدید کمک می‌کند. از این رو، بررسی حملات تروریستی نه تنها برای درک بهتر این معضل جهانی ضروری است، بلکه می‌تواند گامی مؤثر در جهت تأمین امنیت پایدار و حفظ سلامت اجتماعی جوامع باشد.
تروریسم چیست؟
تروریسم به‌طور کلی به استفاده از خشونت و ارعاب به‌منظور دستیابی به اهداف سیاسی، ایدئولوژیک، یا مذهبی اطلاق می‌شود. تروریست‌ها با ایجاد رعب و وحشت در میان عموم مردم، تلاش می‌کنند تا دولت‌ها و جوامع را تحت فشار قرار داده و به خواسته‌های خود دست یابند. این اعمال شامل حملات مسلحانه، بمب‌گذاری، گروگان‌گیری و سایر فعالیت‌های خشونت‌آمیز است که به‌طور هدفمند افراد غیرنظامی را هدف قرار می‌دهند.
سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل، تعاریف مختلفی از تروریسم ارائه داده‌اند، اما همه این تعاریف بر یک نکته مشترک تأکید دارند: هدف اصلی تروریسم ایجاد ترس و بی‌ثباتی برای رسیدن به منافع سیاسی یا ایدئولوژیک است.
تروریست‌ها غالباً از روش‌هایی استفاده می‌کنند که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم جوامع را تحت تأثیر قرار داده و باعث تخریب اجتماعی، اقتصادی و امنیتی می‌شوند.
انواع تروریسم
تروریسم می‌تواند بسته به اهداف، روش‌ها و زمینه‌های مختلف، اشکال گوناگونی داشته باشد. هر نوع تروریسم تهدیدات و چالش‌های منحصر به فرد خود را به همراه دارد و می‌تواند ساختارهای سیاسی، اجتماعی یا محیط زیستی را هدف قرار دهد. در ادامه به بررسی انواع تروریسم می‌پردازیم.
تروریسم انقلابی: این نوع تروریسم به دنبال نابودی کامل سیستم سیاسی موجود و جایگزینی آن با یک ساختار جدید است. گروه‌های انقلابی مانند «بریگادهای سرخ» در ایتالیا و «فرکسیون ارتش سرخ» در آلمان، با هدف سرنگونی دولت‌ها و برقراری ایدئولوژی‌هایی مانند مارکسیسم-لنینیسم فعالیت می‌کردند. تروریسم انقلابی یکی از رایج‌ترین اشکال تروریسم است که ریشه در نارضایتی سیاسی و مخالفت با وضعیت موجود دارد.
تروریسم مذهبی: گروه‌هایی مانند القاعده و داعش که با انگیزه‌های مذهبی دست به اقدامات تروریستی می‌زنند، تلاش می‌کنند تا تفسیر خود از قوانین دینی را بر جوامع تحمیل کنند. این گروه‌ها معمولاً اعمال خود را به عنوان مأموریت‌های الهی تلقی کرده و کسانی را که مخالف باورهای دینی آنها هستند، هدف قرار می‌دهند. تروریسم مذهبی یکی از مخرب‌ترین انواع تروریسم است که اغلب با مسائل ژئوپلیتیکی در سطح جهانی گره خورده است.
تروریسم دولتی: در این نوع، دولت‌ها خود به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از گروه‌های تروریستی برای دستیابی به اهداف سیاسی حمایت می‌کنند. دولت‌ها ممکن است با تأمین مالی، تسلیحات یا پناهگاه‌های امن، گروه‌های تروریستی را به خدمت بگیرند تا به نیابت از آنها حملات را انجام دهند. این نوع تروریسم موجب پیچیدگی روابط بین‌المللی شده و به تداوم درگیری‌ها در مناطق مختلف دامن می‌زند.
اکوتروریسم: اکوتروریسم یا تروریسم محیط زیستی، با انگیزه نگرانی‌های زیست‌محیطی انجام می‌شود. اکوتروریست‌ها ممکن است زیرساخت‌ها را خراب کرده یا فعالیت‌هایی را که به عقیده آنها به محیط زیست آسیب می‌رساند، مختل کنند. اقدامات این گروه‌ها ممکن است از تخریب تجهیزات تا تهدید به استفاده از سلاح‌های زیستی مانند آلوده کردن منابع آب برای پیشبرد اهداف محیط زیستی باشد.
تروریسم سایبری: این شکل جدید از تروریسم شامل استفاده از اینترنت برای ایجاد اختلالات، آسیب یا مرگ است. تروریست‌های سایبری اغلب زیرساخت‌های حیاتی مانند بانک‌ها، شبکه‌های برق یا سیستم‌های دولتی را هدف قرار می‌دهند. حملات سایبری بدون خشونت فیزیکی، با ایجاد ترس و تضعیف اعتماد عمومی به دولت‌ها یا نهادها، اهداف خود را دنبال می‌کنند.
عقاید تکفیری چگونه شکل گرفت؟
آمار تروریسم در سراسر جهان نگران کننده است، این پدیده ترسناک در جهان مدرن؛ آفتی است که اکثراً از تعصب و تک رأی بودن عقاید یک گروه نشأت می‌گیرد و امروزه دامن‌گیر سراسر جهان شده است. در برخی نقاط تروریست‌ها به فتح مناطق دست پیدا کرده و موفق به ایجاد حکومت شده اند، در برخی نقاط دیگر نیز به شدت سرکوب می‌شوند و به آنها اجازه هیچ گونه فعالیت داده نمی‌شود.
برخی نقاط هم سال‌ها درگیر این پدیده نامبارک می‌شوند و پس از مدت‌ها و به جا ماندن خرابی‌های بسیار زیاد موفق به حذف تروریست‌های منطقه خود می‌شوند. داعش یکی از همین پدیده‌ها است که از میان تعصبات و پیروی‌های کورکورانه با عقاید عجیب و وحشتناک، سر بلند کرد و تا سال‌ها منطقه خاورمیانه را درگیر خود کرد.
این گروه که خود را “دولت اسلامی عراق و شام” می‌خواند، با برداشت‌های غلط و شیوه‌های اجرایی غلط از موازین مقدس اسلام، خود را پیروان اصلی و دقیق اسلام می‌دانستند و افراد غیر همفکر خود را مرتد و از دین خارج شده می‌نامیدند و حکم به اعدامشان می‌دادند. داعش با بی‌رحمی تمام به هیچ کسی اجازه کوچک‌ترین سرپیچی را نمی‌داد و پیش پا افتاده‌ترین سهل‌انگاری‌ها را با شدیدترین واکنش‌ها پاسخ می‌داد.
اکثر گروه‌های تروریستی به عقایدی مشترک پایبند هستند که نامش سلفی یا سلفی‌گری است. بر اساس اعتقاد پیروان این دسته، باید علیه انحرافات و بدعت‌های زمانه (مدرنیته و دست‌آوردهای مردن) ایستاد و جهاد کرد و به عبارتی مسلمانان باید به زمانه پیامبر اسلام(ص) بازگردند و با همان قوانین و قواعد زندگی کنند.
جامعه غرب تروریست‌ها را پیروان این دسته می‌دانند درصورتی که سلفی‌های اصلی بسیار گوشه‌گیر و منزوی بوده و حتی در مشارکت‌های سیاسی نیز حضور ندارند و علاقه‌ای به جهاد از خود نشان نمی‌دهند. این تفکر که تروریست‌ها همگی سلفی هستند از زمان فاجعه 11 سپتامبر در آمریکا رواج پیدا کرد ، داعش که جدیدترین گروه تروریستی است نیز از دسته سلفی‌هاست و با ایجاد ویرانی‌های گسترده تلاش بر تحمیل عقاید و حکومت خود داشت.
شما می‌توانید دیگر آمار اجتماعی را اینجا بخوانید.
آمار حملات تروریستی در جهان
آمار تعداد حملات تروریستی در جهان نشان می‌دهد در سال 2022 تعداد 7,342 حمله تروریستی در سطح جهان ثبت شده است. این میزان نسبت به سال قبل 12 درصد کاهش داشته است. از سال 2014، تعداد حملات تروریستی در سراسر جهان به طور کلی کاهش یافته است.
تعداد حملات تروریستی در سال 2012 با 6,771 حمله در سطح جهان به پایین‌ترین حد خود طی سال‌های اخیر رسید. در سال 2014، تعداد حملات بیش از دو برابر شد و به 13,463 حمله رسید، که سالی بود که تروریسم تحت پرچم دولت اسلامی(داعش) به اوج قدرت خود در سوریه و عراق رسید. اکثر اقدامات تروریستی در کشورهای خاورمیانه مانند سوریه و یمن و همچنین در برخی از کشورهای آفریقایی مانند جمهوری دموکراتیک کنگو و سومالی صورت گرفته است. با این حال، بیشترین تعداد حملات در سال 2021 در افغانستان به ثبت رسیده است.
نمودار زیر نشان‌دهنده تعداد حملات تروریستی در جهان ازسال 2022-2007 است.
آمار شاخص تروریسم در کشورهای جهان
در این آمار که توسط آمارفکت از سایت آماری statista به دست آمده است؛ نگاهی به کشورهایی که فعالیت تروریسم در آنها اثر گذار بوده‌اند داشتیم، هرچه امتیاز اثرگذاری به 10 نزدیک‌تر باشد میزان اثر حضور و فعالیت تروریست‌ها بیشتر بوده است.
در سال ۲۰۱۹، حدود ۴۱ درصد از کل مرگ‌های ناشی از تروریسم در جهان به افغانستان مربوط بود. این کشور در آن سال مرکز بیشترین فعالیت‌های تروریستی جهانی بود، و گروه‌هایی مانند طالبان و داعش خراسان مسئول بسیاری از این حملات بودند.
طبق این آمار، ایران در رتبه 27 شاخص تروریسم در جهان قرار دارد که این مسئله به این معناست که ایران 27 امین کشوری است که بیشترین آسیب و تأثیر را از تروریسم پذیرفته.
آمار حملات تروریستی در ایران
حملات تروریستی در ایران از اوایل انقلاب اسلامی آغاز شده و تاکنون شامل موارد مختلفی از جمله انفجارها، ترور شخصیت‌های سیاسی و مذهبی، و حملات مسلحانه بوده است. این حملات عمدتاً توسط گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی و جدایی‌طلبان در مناطق مرزی انجام شده‌اند. در ادامه به بررسی برخی از مهمترین حملات تروریستی انجام شده در ایران می‌پردازیم.
آتش‌سوزی سینما رکس (1357): این حادثه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و در تاریخ 28 مرداد سال 1357 رخ داد و به کشته شدن بیش از 600 نفر منجر شد. هرچند عاملین این حادثه مشخص نبودند، برخی از آن به عنوان یکی از اولین اقدامات تروریستی یاد می‌کنند. پس از انقلاب همچنان پرونده انفجار در سینما رکس در هاله‌ای از ابهام باقی مانده بود اما با گذشت زمان مشخص شد که این عملیات تروریستی توسط گروه‌های بنیادگرا مدیریت شده است.
ترورهای دهه 60: در این دوره، بسیاری از مقامات سیاسی و مذهبی ایران توسط گروه مجاهدین خلق ترور شدند. مهمترین حملات این گروه شامل ترور آیت‌الله بهشتی و 72 نفر از مقامات ارشد نظام در انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی (1360) و ترور محمدعلی رجایی، رئیس‌جمهور وقت و نخست‌وزیر محمدجواد باهنر است.
بمب‌گذاری در حرم امام رضا (1373): در این حادثه که یکی از جنجالی‌ترین و خونین‌ترین حملات تروریستی پس از جنگ ایران و عراق به شمار می‌رود، حدود 26 نفر کشته و بیش از 300 نفر مجروح شدند. در ابتدای تحقیقات، مسئولان مربوطه این اقدام تروریستی را به مجاهدین خلق نسبت دادند اما مقامات ارشد مجاهدین خلق مسئولیت این اقدام را نپذیرفتند. پس از ماه‌ها وزارت اطلاعات دو مظنون را به اتهام بمب‌گذاری در حرم امام رضا دستگیر کردند. نهایتا یک نشریه پاکستانی در سال 1995 اعلام کرد که این اقدام توسط جوانی منتسب به گروهک القاعده صورت گرفته است.
حملات جندالله (1384-1389): این گروه در استان سیستان و بلوچستان و عمدتاً علیه نیروهای امنیتی و شهروندان شیعه فعالیت داشت. جندالله در واکنش به آنچه خودش تبعیضات مذهبی، قومی علیه اهل سنت و بلوچ‌ها می‌دانست شکل گرفت و هدف اصلی خود را دفاع از حقوق اهل سنت و قوم بلوچ در برابر آنچه که آنها تبعیض سیستماتیک از سوی دولت ایران می‌دانستند، اعلام می‌کرد. مهمترین حمله جندالله در سال 1387 بود که در جریان یک بمب‌گذاری انتحاری هنگام اقامه نماز مغرب و عشا در یکی از مساجد شیعیان در زاهدان بیش از 20 نفر شهید و 125 نفر نیز به شدت مجروح شدند. رهبر این گروه، عبدالمالک ریگی، در سال 1389 دستگیر و اعدام شد.
حمله به مجلس و حرم امام خمینی (1396): در این حادثه، افراد مسلح وابسته به گروه تروریستی داعش به ساختمان مجلس شورای اسلامی و مرقد امام خمینی حمله کردند که منجر به شهادت 22 نفر و زخمی شدن 51 نفر از مردم شد. این حمله بزرگترین حمله داعش در ایران بود.
حملات گروه‌های تجزیه‌طلب در اهواز و کردستان: در برخی از مناطق مرزی ایران، گروه‌های تجزیه‌طلب مانند الاحوازیه در خوزستان و پژاک در کردستان به انجام حملات مسلحانه علیه نیروهای دولتی و شهروندان اقدام کرده‌اند. یکی از مهمترین این حملات در 31 شهریور سال 1397 در مراسم رژه نیروهای مسلح در اهواز رخ داد که به شهادت 25 نفر از جمله یک کودک 4 ساله منجر شد. این اقدام تروریستی توسط گروهک جدایی طلب الاحوازیه انجام گرفته بود.
حمله تروریستی به حرم شاهچراغ: در تاریخ 4 آبان 1401 گروهک تروریستی داعش جمعی از زائران حرم شاهچراغ شیراز را به رگبار گلوله بست. آمار شهدای حمله تروریستی به حرم شاه چراغ(ع) 15 نفر گزارش شده است، این حمله که توسط داعش طرح ریزی و اجرا شد باعث کشته شدن زائرین بی‌گناه شده است. این شهدا از استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، تهران، همدان و از شهرهای شیراز، فسا، مرودشت، سیرجان بوده‌اند.
گروه تروریستی تکفیری داعش مسئولیت این حمله را برعهده گرفته است، این گروه از سال 2005 زمانی که سرکرده آن یعنی ابوبکر البغدادی بعد از سال‌ها زندانی بودن توسط آمریکا و سرویس‌های جاسوسی غرب به هدایت این گروه گماشته شد، به شکل محدود شکل گرفت. این سرویس‌ها جنگ‌های داخلی و اختلافات منطقه‌ای خاورمیانه را تبدیل به یک جنگ تمام عیار با حضور افرادی سنگدل و تشنه به خون کردند. در این جنگ‌ها که طرفین جنگ برای اعتقادات خود می‌جنگند، بیشترین ضربه را مردم و انسان‌های بی‌گناه می‌خورند.
حادثه تروریستی کرمان: در تاریخ 13 دی 1402، دو انفجار در مسیر گلزار شهدای کرمان، همزمان با چهارمین سالگرد ترور سردار قاسم سلیمانی رخ داد. انفجار اول در ساعت 14:50 و انفجار دوم در ساعت 15:17 رخ داد که ده‌ها نفر زخمی و تعدادی شهید شدند. در ابتدا ادعا شد که انفجار ناشی از کپسول گاز بوده، اما بعداً مشخص شد که دو بمب در کیف‌ها جاسازی شده و با ریموت منفجر شده‌اند. داعش مسئولیت حمله را پذیرفت و اعلام کرد که دو عضو انتحاری در این عملیات شرکت داشتند؛ آمار نهایی این عملیات تروریستی شامل 89 شهید و 284 زخمی بود.
حادثه تروریستی خاش و نیکشهر: گروه تروریستی جیش‌العدل در تاریخ دهم مهرماه 1403 با حمله به دو خودروی نظامی در محور خاش، نیروهای مرصاد را هدف قرار داده و سرنشینان آنها را به شهادت رساندند. همچنین در ادامه این اقدامات تروریستی، اعضای این گروه به گروهی که در جشن عاطفه‌ها در مدرسه محسنی شیخان بنت نیکشهر حضور داشتند، حمله کردند که منجر به شهادت 4 نفر و زخمی شدن 2 نفر شد.
حملات تروریستی رخ داده در ایران در کنار ناامنی‌های دیگر در مناطق مرزی، همواره یکی از چالش‌های امنیتی ایران بوده است. مقابله با این تهدیدات از طریق تقویت نیروهای امنیتی و اطلاعاتی، دستگیری رهبران گروه‌های تروریستی و تقویت دیپلماسی منطقه‌ای انجام شده است. ایران در بسیاری از موارد، کشورهای خارجی و سازمان‌های اطلاعاتی آنها را متهم به حمایت از این گروه‌ها و تحریک ناآرامی‌ها در کشور می‌کند.
در نهایت، حملات تروریستی نه تنها امنیت ملی ایران را تحت تأثیر قرار داده، بلکه بر جامعه و زندگی روزمره مردم نیز اثرات عمیقی داشته است. سیاست‌های امنیتی و دفاعی ایران همچنان با هدف کاهش این تهدیدات ادامه دارد.
