شاید ندانید که پیاده‌روی اربعین تنها پیاده‌روی مذهبی و معنوی در جهان نیست. از دیرباز در ادیان و فرهنگ‌های مختلف، پیاده‌روی به مکان‌های زیارتی به عنوان یکی از راه‌های نیایش، توبه و تقرب به خداوند شناخته شده است. امروزه پیاده روی در مناسک مذهبی و به سمت مکان‌های زیارتی عملی داوطلبانه از سوی پیروان ادیان و مذاهب مختلف به شمار می‌آید و هر ساله گروه‌های مختلفی از مردم در سراسر جهان و با اهداف مختلف در این پیاده‌روی‌های معنوی شرکت می‌کنند.
پیاده‌روی اربعین، به‌عنوان یکی از بزرگترین تجمعات بشری، فراتر از یک رویداد مذهبی است. این حرکت عظیم، ریشه در واقعه‌ای تاریخی دارد و سالانه میلیون‌ها نفر را از سراسر جهان به سوی خود می‌کشاند. اما چه چیزی این پیاده‌روی را از دیگر تجمع‌های مذهبی متمایز می‌کند؟ در این مقاله، به بررسی ابعاد معنوی و تاریخی پیاده‌روی اربعین می‌پردازیم و آن را با دیگر پیاده‌روی‌های معنوی بزرگ جهان مانند کومبه میلا در هند مقایسه خواهیم کرد. با ما همراه باشید تا به عمق این پدیده اجتماعی و معنوی نفوذ کنیم.
ریشه‌ها و تحولات پیاده‌روی اربعین
پیاده‌روی اربعین به عنوان بزرگترین گردهمایی صلح آمیز سالانه جهان در تاریخ بشر شناخته می‌شود. در بیستمین روز از ماه صفر و 40 روز پس از واقعه عاشورا، بیش از 23 میلیون نفر از حدود 40 کشور جهان برای شروع سفر 80 کیلومتری از شهر نجف به کربلا، راهی کشور عراق می‌شوند. عاشورا یادآور شهادت امام حسین (ع) و بسیاری از یاران و خانواده او پس از امتناع امام حسین (ع) از بیعت با خلیفه اموی، یزید اول در سال 680 هجری قمری است. پیاده‌روی اربعین برای شیعیان زنده نگه داشتن پیام امام سوم آنها در 1400 سال پیش است که در مقابل ظلم ظالم سر فرود نیاورد.
ریشه‌های تاریخی پیاده‌روی اربعین
- زیارت جابر بن عبدالله انصاری: نخستین کسی که پس از واقعه کربلا به زیارت امام حسین (ع) مشرف شد، جابر بن عبدالله انصاری، صحابی پیامبر (ص) بود. او چهل روز پس از شهادت امام حسین (ع) به کربلا رسید و بر مزار آن حضرت عزاداری کرد. این روایت، اولین گام در شکل‌گیری سنت پیاده‌روی اربعین است.
- اهمیت عدد چهل در فرهنگ اسلامی: عدد چهل در فرهنگ اسلامی دارای اهمیت خاصی است و در بسیاری از روایات و آیات قرآنی به آن اشاره شده است. این عدد نماد تکمیل، رسوخ و استواری است.
- تاکید بر زیارت اربعین در روایات: ائمه اطهار (ع) بر فضیلت زیارت اربعین تاکید فراوانی داشته‌اند و زیارت اربعین را از جمله اعمال مستحب دانسته‌اند.
تحولات تاریخی پیاده‌روی اربعین
- دوره اولیه: در ابتدا، زیارت اربعین به صورت فردی یا گروه‌های کوچک انجام می‌شد.
- دوره صفویه: با روی کار آمدن صفویان در ایران، زیارت اربعین اهمیت بیشتری یافت و به عنوان یک سنت دینی در میان شیعیان گسترش یافت.
- دوره معاصر: پس از انقلاب اسلامی ایران، پیاده‌روی اربعین رونق فراوانی یافت و در دو دهه اخیر به یکی از بزرگترین اجتماعات مذهبی جهان تبدیل شد.
مایکل فیشر انسان شناس «پارادایم کربلا» را مورد بررسی قرار داده. او توضیح می‌دهد که چگونه عاشورا رویدادی بود که مجموعه‌ای قدرتمند از آرمان‌ها، از جمله عدالت اجتماعی، اخلاق، و حقیقت را به‌رغم فساد، به تصویر می‌کشید، و اینکه بزرگداشت عاشورا صرفاً یک عزاداری منفعلانه بر امام حسین (ع) نیست بلکه مبارزه‌ای فعال برای آرمان‌هایی است که این شخصیت والا بر آن ایستادگی نموده بود. علاوه بر این مایکل فیشر به این موضوع پرداخت که چگونه عمل بزرگداشت عاشورا یک حرکت اجتماعی است، نه تعهد فردی یا شخصی به انجام آن پیاده‌روی اربعین، جلوه‌ای از «پارادایم کربلا» توسط کسانی است که به دنبال اجرای پیام امام حسین (ع) در زندگی خود هستند.
میلیون‌ها نفری که از سراسر جهان سفر می‌کنند تا در یک مکان گرد هم جمع شوند، واقعاً این سؤال را ایجاد می‌کند: چرا این میلیون‌ها نفر مسیری 80 کیلومتری را قدم می‌زنند؟ پاسخ : نشان دادن عشق و وفاداری و علاقه به امام حسین (ع) و آرمان‌هایی که او بر آن ایستاده است. ایستادگی آنها در برابر ظلم و ستم زمانه خود به این میلیون‌ها نفر انگیزه می‌دهد که به احترام و یاد آنها قدم بردارند. اما فراتر از آن اینکه زائران برای خود راه می‌روند. در واقع کسانی که به پیاده‌روی اربعین می‌روند تمرین فداکاری و ایثار می‌کنند و معتقدند که روشنگری از همین مسیر اتفاق می‌افتد. آنها باور دارند که در بطن پیاده‌روی اربعین پیشرفت و رشد و تعالی وجود دارد.
زیارت و زیارت پیاده
زیارت، به عنوان یکی از مهمترین کنش‌های اجتماعی و مذهبی، از دیرباز در جوامع مختلف جایگاه ویژه‌ای داشته است. این عمل، فراتر از یک عمل فردی، به عنوان یک رویداد اجتماعی با ابعاد گسترده فرهنگی، اجتماعی و روانشناختی قابل بررسی است. زیارت پیاده نیز به عنوان شکلی خاص از زیارت، با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، ابعاد این پدیده را پیچیده‌تر و جذاب‌تر ساخته است.در ادبیات معاصر، زیارت مذهبی به عنوان زیرمجموعه‌ای از زیارت مدرن تلقی می‌شود که شامل سفری با انگیزه مذهبی به مکان مقدس است که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عناصر محیط طبیعی مانند کوه‌ها، رودخانه‌ها، غارها، بیشه‌ها یا حتی حیوانات؛
- اماکن مذهبی مانند کلیساها، معابد یا زیارتگاه‌ها؛
- محل برگزاری فعالیت‌های مذهبی، آیین‌ها یا جشنواره‌ها
بزرگترین پیاده‌روی‌های معنوی در جهان
پیاده‌روی‌های معنوی و زیارتی از دیرباز به عنوان یکی از مهمترین آیین‌های مذهبی و فرهنگی در سراسر جهان مطرح بوده است. این مراسم‌ها که ریشه در اعتقادات و باورهای عمیق انسان دارند، علاوه بر جنبه‌های معنوی، تأثیرات اجتماعی و فرهنگی قابل توجهی نیز بر جامعه می‌گذارند. پیاده‌روی‌های زیارتی ریشه در ادیان و تمدن‌های کهن دارند. در بسیاری از ادیان ابراهیمی و شرقی، زیارت مکان‌های مقدس و پیاده‌روی به سمت آنها به عنوان راهی برای نیایش، توبه و تقرب به خداوند مطرح شده است. عوامل مختلفی از جمله اعتقادات مذهبی، باور به تقدس مکان‌ها، و نیاز انسان به معنویت در شکل‌گیری و تداوم این سنت‌ها نقش داشته‌اند.
پیاده‌روی زیارتی کومب میلا
کومب میلا، یکی از بزرگترین و مقدس‌ترین گردهمایی‌های مذهبی هندوها است که هر 3 سال یکبار در یکی از چهار شهر مقدس هند برگزار می‌شود. این مراسم که به عنوان بزرگترین گردهمایی معنوی جهان شناخته می‌شود، هر 3 سال یکبار 120 میلیون هندو از سراسر دنیا برای شرکت در این پیاده‌روی زیارتی گرد هم می‌آیند و مسیری 20 کیلومتری را تا رودخانه گنگ پیاده‌روی می‌کنند و با نیت بخشیده شدن گناهان تن خود را در رودخانه گنگ شست‌و‌شو می‌دهند.
بسته به اینکه مراسم زیارتی در کرانه کدام رود که به گنگ می‌ریزد برگزار شود، مردم نیز در همان‌جا تن به آب می‌زنند. کوم میلا هر ۱۲ سال یک بار در الله‌آباد در کرانه رود «جَمـُنا»، یکبار در هاریدوار (کرانه رود گنگ)، یکبار در ناسیک (کرانه رود گوداواری) و یکبار در اوجائین (کرانه رود شپرا) برگزار می‌شود.
کومب میلا ریشه در افسانه‌های هندو دارد. بر اساس این افسانه‌ها، زمانی که خدایان و شیاطین برای به دست آوردن نوشیدنی جاودانگی با هم جنگیدند، چند قطره از این نوشیدنی به زمین ریخت. این قطرات در چهار نقطه مقدس هند فرود آمدند که امروزه محل برگزاری کومبه میلا هستند. هندوها معتقدند که غسل در رودخانه مقدس گنگ در طول کومب میلا، گناهان را می‌شوید و به آنها موهبت رهایی از چرخه تولد و مرگ را می‌دهد. همچنین، این مراسم فرصتی برای پیروان ادیان مختلف هندو است تا به زیارت مکان‌های مقدس و شرکت در مراسم مذهبی بپردازند.
پیاده‌روی اربعین
پیاده‌روی اربعین یکی از بزرگترین و باشکوه‌ترین اجتماعات مذهبی جهان است که هر ساله در چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) برگزار می‌شود. میلیون‌ها نفر از شیعیان از سراسر جهان به سمت کربلای معلا حرکت می‌کنند تا به این امام بزرگوار ادای احترام کنند. این پیاده‌روی تنها یک زیارت مذهبی نیست، بلکه یک حرکت عظیم انسانی است که نماد وحدت، عشق، ایثار و فداکاری است.
هر ساله حدود 20 تا 23 میلیون نفر از شیعیان از سراسر جهان مسیر 80 کیلومتری بین شهر نجف تا کربلا را پیاده‌روی می‌کنند. این آیین زیارتی برای شیعیان مهمترین زیارت پس از حج است. در میان اولین زائران کربلا، برخی معتقدند که قبیله بنی اسد که پیکر امام حسین (ع) را به خاک سپردند، اولین زائران این بارگاه مقدس بوده‌اند. پس از آن خیل عظیم زائران به زیارت کربلا می‌آمدند و همین امر سبب شد تا حرم امام حسین(ع) به مرکز اصلی شهر کربلا تبدیل شود.
برای پیاده روی اربعین 5 مسیر زیارتی در عراق وجود دارد:
- مسیربغداد-المسیب: این مسیر از بغداد پایتخت عراق آغاز شده و زائران با عبور از مسیب و طی کردن مسافت 100 کیلومتری از سمت شمال کربلا وارد این شهر می‌شوند.
- مسیر حله طویریج-کربلا: این مسیر از شهر حله آغاز می‌شود و از مسیر طویریج عبور می‌کند و به کربلا می‌رسد. مسافت پیاده‌روی اربعین در این مسیر حدود 45 کیلومتر است.
- مسیر طریق طریق‌العلما: این مسیر از نجف آغاز می‌شود و با عبور از کرانه غربی رود فرات در ادامه از طویریج و از سمت جنوب شرقی به شهر کربلا می‌رسد. مسافت پیاده‌روی اربعین در این مسیر حدود 105 کیلومتر است.
- مسیر نجف-کربلا: نقطه آغاز پیاده‌روی در این مسیر، شهر نجف است و زائران در ادامه با عبور از جاده اصلی نجف به کربلا به حرم امام حسین(ع) می‌رسند. طول این مسیر 80 کیلومتر است که یکی از راه‌های اصلی گردهمایی زائران برای شرکت در پیاده‌روی اربعین به حساب می‌آید.
- مسیر عین‌التمر: نقطه آغاز این مسیر پیاده روی شهر عین‌التمر واقع در شرق کربلای معلی است و به نوعی زائران مناطق شرقی عراق این مسیر را برای پیاده‌روی انتخاب می‌کنند.
پیاده‌روی زیارتی گوادالوب
گوادالوب (Guadalupe) یکی از مهمترین زیارتگاه‌های کاتولیک در جهان است که در مکزیکو سیتی واقع شده است. میلیون‌ها زائر هر ساله به این زیارتگاه سفر می‌کنند و بسیاری از آنها مسیر پیاده‌روی طولانی را برای رسیدن به آن طی می‌کنند. اعتقاد بر این است که در قرن شانزدهم میلادی، مریم مقدس به صورت یک زن بومی به نام گوادالوب ظاهر شده و به یک کشاورز محلی دستور داده است که در این مکان کلیسایی بسازد. این رویداد به سرعت در سراسر مکزیک گسترش یافت و مریم مقدس گوادالوب به نماد ملی مکزیک تبدیل شد.
زیارتگاه گوادالوب یکی از مهمترین مراکز مذهبی در آمریکای لاتین است و پیاده‌روی به سوی آن به عنوان یک عمل مذهبی و فرهنگی عمیق در نظر گرفته می‌شود. مسیر پیاده‌روی گوادالوبمسیر پیاده‌روی به سوی گوادالوب از نقاط مختلف مکزیک آغاز می‌شود و زائران از مسافت‌های طولانی برای رسیدن به این زیارتگاه مقدس پیاده می‌روند. برخی از زائران تنها چند کیلومتر پیاده‌روی می‌کنند، در حالی که برخی دیگر مسیرهای طولانی‌تری را طی می‌کنند.
پیاده‌روی زیارتی فاطیما
فاطیما، شهری کوچک در پرتغال است که به دلیل وجود این اعتقاد که حضرت مریم مقدس بر سه کودک چوپان در اوایل قرن بیستم ظهور کرده، به یکی از مهمترین زیارتگاه‌های کاتولیک در جهان تبدیل شده است. هر ساله میلیون‌ها زائر از سراسر جهان به این شهر سفر می‌کنند تا به مریم مقدس ادای احترام کنند. بسیاری از این زائرین مسیرهای طولانی را پیاده طی می‌کنند تا به این زیارتگاه مقدس برسند.
در سال 1917، سه کودک چوپان به نام‌های لوسیا، فرانسیسکو و ژاسینتا ادعا کردند که مریم مقدس به آنها ظاهر شده و پیام‌هایی درباره توبه، دعا و پایان جنگ جهانی اول به آنها داده است. این ظهورها به سرعت در سراسر جهان منتشر شد و باعث شد تا فاطیما به یکی از مهمترین مراکز زیارتی کاتولیک تبدیل شود. کلیسای کاتولیک در سال 1930 این ظهورها را تأیید کرد و از آن زمان تاکنون، میلیون‌ها نفر به فاطیما آمده‌اند تا به مریم مقدس ادای احترام کنند. در دهه اخیر سالانه 9.4 میلیون مسیحی به زیارت این مکان مقدس می‌روند.
بسیاری از زائران از شهرهای مختلف پرتغال و حتی کشورهای دیگر پیاده به سوی فاطیما حرکت می‌کنند. مسیرهای پیاده‌روی به سوی فاطیما متنوع هستند و از نظر طول و سختی متفاوت‌اند. برخی از این مسیرها کوتاه و چند روزه هستند، در حالی که برخی دیگر طولانی‌تر و چند هفته‌ای هستند.
پیامدهای مشترک پیاده‌روی‌های زیارتی
- صلح: تمامی آیین‌های پیاده‌روی زیارتی پیام‌آور صلح هستند. این آیین‌های زیارتی از انسان‌ها دعوت می‌کنند تا صرف نظر از وجود تفاوت‌هایی در قومیت، نژاد و طبقه اجتماعی در مسیر تجربه دینی قرار بگیرند.
- خیر: در این مناسک دینی گاهی جلوه‌های برجسته از نیکی کردن در حق دیگران به چشم می‌خورد. کمک به زائران در امور مختلف، تأمین اسکان و یا تغذیه رایگان و ارزان برای آنها بخشی از این خیر و نیکی به حساب می‌آید.
- تعامل بین فرهنگی:در تمامی آیین‌های زیارتی تنوع در زائران با مذاهب، ملیت‌ها و اعتقادات مختلف رو به فزونی است. پیاده‌روی‌های زیارتی، صرف‌نظر از دین و فرهنگ، همواره فضایی برای تعامل و تبادل فرهنگی بین افراد مختلف بوده‌اند. این رویدادها، با گرد هم آوردن افرادی از سراسر جهان، فرصتی را برای شناخت فرهنگ‌ها، آداب و رسوم و اعتقادات مختلف فراهم می‌کنند.
منبع: کتاب زیارت‌های پیاده در جهان معاصر؛ محمدرضا پویافر و مهشید رضایی
