تب دنگی (که از آن به عنوان تب استخوان شکن نیز یاد می‌شود) یک نوع عفونت ویروسی است که از طریق گونه‌ای خاص از پشه به نام آئدس به انسان منتقل می‌شود. این روزها بیماری تب دنگی در سراسر جهان به صورت اپیدمی درآمده و در اقلیم‌های متفاوت بروز پیدا کرده است. در ادامه به چیستی این عفونت ویروسی و علائم و راه‌های پیشگیری از ابتلا به آن می‌پردازیم.
تب دنگی چیست و چگونه منتقل می‌شود؟
تب دنگی یک نوع بیماری ویروسی است که در اثر گزیده شدن توسط یک نوع پشه انتقال می‌یابد. این بیماری برخلاف ویروس کرونا که یک ویروس تنفسی بود و توسط انسان به انسان انتقال می‌یافت، ناقل انسانی ندارد و تنها در اثر گزش این نوع پشه به افراد منتقل می‌شود. این عفونت بیشتر در مناطقی از جهان که آب و هوای گرمسیری یا نیمه گرمسیری دارند شایع است.
طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر حدود نیمی از جمعیت جهان در معرض ابتلا به تب دنگی هستند. به گفته سازمان بهداشت جهانی علیرغم اینکه بخش زیادی از عفونت‌های دنگی بدون علامت هستند و تنها بیماری‌هایی بسیار خفیف ایجاد می‌کنند، در برخی موارد این عفونت می‌تواند علائم بسیار شدیدی را در افراد مبتلا ایجاد کند و حتی به مرگ بیماران منجر شود. در حال حاضر هیچگونه درمان قطعی برای تب دنگی وجود ندارد و تنها تشخیص زودهنگام و مراقبت‌های پزشکی مناسب می‌تواند از مرگ و میر ناشی از این عفونت ویروسی جلوگیری نماید.
همانطور که پیشتر گفته شد در اکثر موارد علائم خاصی برای این بیماری وجود ندارد اما در برخی موارد این بیماری با علائمی از جمله: تب بالا، سر درد، بدن درد، حالت تهوع و بثورات پوستی بروز پیدا می‌کند.
بیشترین افرادی که در معرض این بیماری قرار دارند شامل سالمندان، کودکان، زنان باردار، افراد دارای بیماری زمینه ای مانند دیابت و افرادی که حداقل یکبار به این بیماری مبتلا شده‌اند، هستند.
علائم تب دنگی
مهمترین علامت این عفونت تب است. بعد از گزش پشه آئدس معمولا 4 تا 10 روز زمان می‌برد تا بدن علائمی را بروز دهد. حدود 80 درصد موارد ابتلا بدون علامت و یا دارای علائم خفیف است که ریسک ناشی از این عفونت را کاهش می‌دهد. مهمترین مشخصه و علامت این بیماری تب بالای 37 درجه است که معمولا 2 تا 7 روز به طول می‌انجامد. این بیماری در ابتدا با علائمی مانند آنفولانزا و یا کرونا بروز پیدا می‌کند. سایر علائم تب دنگ شامل سردرد، درد در پشت حدقه چشم، بی‌اشتهایی، استفراغ، بدن درد، درد عضلات، استخوان‌ها و مفاصل و بثورات و نقاط قرمز رنگ روی سطح پوست است.
پیشرفت بیماری تب دنگ به صورت خیلی شدید و تحت عنوان تب دنگی خونریزی دهنده حدود 5 درصد است. نکته‌ای که در مواجهه با این بیماری بسیار حائز اهمیت است مراجعه زودهنگام و به موقع به پزشک و تشخیص مناسب پزشک است که این اقدامات باعث کاهش سطح کشندگی این بیماری به 1% می‌شود.
روش‌های پیشگیری از ابتلا به تب دنگی
تب دنگی یک بیماری ویروسی است که توسط پشه‌های آلوده منتقل می‌شود. برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
مبارزه با پشه
- حذف آب‌های راکد: پشه‌ها در آب‌های راکد مانند آب جمع شده در زیر گلدان‌ها، لاستیک‌های قدیمی، ظروف آب، سینک ظرفشویی پر آب و هرگونه ظرفی که آب جمع می‌شود تخم‌گذاری می‌کنند. بنابراین لازم است تا از جمع شدن آب راکد در محیط اطراف خود جلوگیری نماییم.
- پوشاندن مخازن آب: مخازن آب را با توری پوشانده تا از ورود پشه‌ها به داخل آنها جلوگیری شود.
- استفاده از حشره‌کش‌ها: لازم است تا برای سم‌پاشی محیط از از حشره‌کش‌های مخصوص پشه استفاده نماییم.
- نصب پشه بند: در صورت امکان هنگام خواب از پشه‌بند استفاده نماییم.
محافظت شخصی
- پوشیدن لباس‌های آستین بلند و شلوار بلند: ساعت اوج فعالیت پشه آئدس در اوایل صبح و غروب است، نیاز است تا در این زمان‌ها با استفاده از لباس‌های آستین بلند و شلوار، بدن خود را بپوشانیم.
- استفاده از دورکننده‌های حشرات: از اسپری‌های دورکننده حشره استفاده کنیم. لازم به ذکر است که این اسپری ها برای کودکان زیر 2 ماه قابل استفاده نیست.
- بستن درها و پنجره‌ها: در ساعات فعالیت پشه‌ها، درها و پنجره‌ها را ببندید و از توری استفاده کنید.
اقدامات عمومی
- اطلاع‌رسانی به دیگران: اطلاعات مربوط به پیشگیری از تب دنگی را به اطرافیان خود منتقل کنید.
مهمترین نکته برای پیشگیری از تب دنگی، کاهش جمعیت پشه‌ها است. با رعایت این نکات ساده، می‌توان خطر ابتلا به این بیماری را به شدت کاهش داد.
اپیدمیولوژی و ویروس شناسی عفونت دنگی
اپیدمیولوژی تب دنگی
تب دنگی در حال حاضر در بیش از 100 کشور در سراسر جهان به صورت بومی وجود دارد این عفونت ویروسی به ویژه در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری، از جمله آفریقا، آسیای جنوب شرقی، آمریکای مرکزی و جنوبی و دریای کارائیب شایع است. تعداد افراد آلوده به ویروس دنگی در دهه های اخیر بسیار سریع افزایش یافته است.
سالانه حدود 400 تا 500 میلیون نفر از جمعیت جهان به عفونت تب دنگی مبتلا می‌شوند و حدود 500,000 نفر از آنها (که بیشتر آنها کودکان هستند) از تب شدید دنگی رنج می برند. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی هر ساله 22,000 نفر در سراسر جهان بر اثر ابتلا به این ویروس جان خود را از دست می‌دهند.
طی 50 سال گذشته میزان شیوع تب دنگی حدود 50 برابر شده است و اپیدمی‌های این ویروس سالانه در قاره‌های آمریکا، آسیا، آفریقا و استرالیا به وقوع می‌پیوندد و گردشگران و مسافرانی که به مناطق بومی این قاره‌ها می‌روند را نیز درگیر می‌کند. جدا از تأثیرات این اپیدمی‌ها بر سلامت عمومی کشورها، این همه گیری‌ها به شدت وضعیت اقتصادی کشورهای درگیر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
نخستین بارقه‌های شیوع دنگی در سال 1779 در جاکارتای اندونزی و قاهره مصر گزارش شده است. اما نخستین شیوعی که به صورت رسمی تأیید و گزارش شد در سال 1780 و در ایالت فیلادلفیا آمریکا بوده است. در سال 2016 بیش از 1.6 میلیون مورد دنگی در سراسر آمریکای شمالی و جنوبی گزارش شده است که 49 هزار مورد آن در دسته موارد خیلی شدید این ویروس قرار داشته است. بزرگترین شیوع تب دنگی در جهان در سال 2016 و در ایالات متحده آمریکا ثبت شد که تعداد موارد ابتلا 2.38 میلیون مورد گزارش شده است. در سال 2019 موارد این ویروس در آمریکا به بیش از 3 میلیون مورد افزایش یافت.
ویروس شناسی تب دنگی
ویروس دنگ 4 نوع مختلف دارد که از میزان بروز و شیوع گرفته تا علائم ابتلا و شدت درگیری طیف وسیع و متفاوتی را در نواحی مختلف جهان شامل می‌شود. ابتلا به یک نوع خاص ممکن است آنتی ژن‌هایی را در بدن ایجاد کند که از ابتلای مجدد به این ویروس جلوگیری نماید. این نکته بسیار حائز اهمیت است که ابتلای مجدد به این ویروس از طریق نوع متفاوت این ویروس می‌تواند علائم شدیدتر دنگی را به همراه داشته باشد و برای افراد مبتلا خطرناک باشد.
تعداد تخمینی سالانه عفونت‌های علامت دار جدید دنگی در جهان
تعداد موارد عفونت دنگی به عوامل متعددی از جمله تغییرات آب و هوایی، جمعیت، اقدامات کنترل بیماری، مهاجرت و شیوع بیماری در مناطق مختلف جهان بستگی دارد و این عوامل دائماً در حال تغییر است. بسیاری از موارد عفونت دنگی به ویژه در مناطق با دسترسی محدود به مراقبت‌های بهداشتی، گزارش نمی‌شوند. عفونت دنگی می‌تواند بدون علامت یا با علائم خفیف باشد که تشخیص آن را دشوار می‌کند. دنگی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های منتقله از طریق پشه در جهان است و سالانه میلیون‌ها نفر را مبتلا می‌کند.
بر اساس آمارهای به دست آمده از وبسایت آماری ourworldindata از سال 1990 تا 2021 در اکثر نقاطی که شرایط آب و هوایی آنها مستعد عفونت دنگی است، تعداد موارد جدید عفونت دنگی مبتلایان بیشتری را درگیر کرده است. طبق آمار موجود بیشترین میزان شیوع عفونت‌های جدید دنگی در منطقه شمال شرق آسیا بوده است. در سال 1990 حدود 13.67 میلیون نفر در منطقه شمال شرق آسیا به انواع جدید عفونت دنگی مبتلا شدند که این تعداد در سال 2021 به 32.63 میلیون نفر افزایش پیدا کرده است.
بعد از شمال شرق آسیا بیشترین موراد ابتلا به عفونت‌های جدید دنگی در منطقه آمریکا گزارش شده است. در سال 1990 تعداد 8.24 میلیون نفر در منطقه آمریکا به عفونت‌های جدید دنگی مبتلا شدند. بیشترین موارد ابتلای گزارش شده در آمریکا در سال 2015 با تعداد 25.36 میلیون مورد ابتلا به ثبت رسیده است. از سال 2015 تا 2021 تعداد مبتلایان به موارد جدید عفونت دنگی در این قاره روندی کاهشی پیدا کرده است به طوری که در سال 2021 تعداد موارد ابتلا به انواع جدید عفونت دنگی با تعداد 16.57 میلیون مورد به ثبت رسیده است.
در بین مناطقی که ابتلا به سویه‌های جدید عفونت دنگی گزارش شده است کمترین میزان ابتلا در منطقه غرب اقیانوس آرام گزارش شده است. این منطقه در سال 1990 تعداد 0.9 میلیون مورد ابتلا داشته که در سال 2021 به 2.7 میلیون مورد رسیده است. لازم به ذکر است که در این بازه آماری در قاره اروپا هیچ مورد ابتلا به عفونت‌های جدید دنگی گزارش نشده است.
تب دنگی در ایران
در تاریخ 16 می 2024 سازمان بهداشت جهانی به طور رسمی اعلام کرد که تب دنگی دیگر یک عفونت شایع در مناطق نیمه گرمسیری و رطوبتی نیست بلکه یک تهدید جهانی برای سلامت عمومی به شمار می‌آید. در ایران نیز به دلیل وجود ناقل در کشور و شرایط بومی- منطقه‌ای مستعد و جا به جایی مردم از مناطقی که این بیماری شیوع دارد، زیاد است.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در روز جمعه 25 خرداد ماه 1403 به طور رسمی از دو مورد ابتلا از اولین موارد ابتلا به تب دنگی در ایران خبر داد. این ابتلا بدون سابقه سفر از خارج از ایران ب داخل کشور بوده و انتقال محلی دنگی در منطقه بندر لنگه استان هرمزگان به طور رسمی تأیید شده است. تا تاریخ 28 خرداد تعداد موارد ابتلا به تب دنگی در ایران به 12 مورد افزایش پیدا کرد.
از سال 2017 تا 2023 هر ساله ایران به طور متوسط 20 مورد از موارد ابتلا به تب دنگی را گزارش داده است. پس از مشاهده اولین موارد ابتلا به عفونت دنگی در سال 1403 تا کنون تعداد 151 نفر در کشور به عفونت دنگی مبتلا شده‌اند.
برای پیشگیری از تب دنگی، بهتر است در ساعات ابتدایی صبح و عصر بیشتر مراقبت‌های مورد نیاز را رعایت کنید و از نیش پشه‌ها دوری کنید، لباس‌های آستین بلند و شلوار بپوشید، از پشه بند استفاده کنید و محیط اطراف خود را از هرگونه آب راکد پاکسازی کنید. در صورت بروز علائم، حتماً و فوراً به پزشک مراجعه کنید. در صورت رعایت نکات فوق می‌توان از شیوع این عفونت ویروسی در کشور پیشگیری کرد.
