سقط جنین را بعضی از افراد حق انتخابی ساده می‌دانند. اما این پرسش مهم وجود دارد که آیا این عمل به معنای نادیده گرفتن حق حیات یک انسان است؟ نکته قابل توجه این است که در هیچ کجا، سقط جنین به‌عنوان بخشی از حقوق بشر تعریف نشده است.
چالش‌های اجتماعی و اقتصادی مانند تابو بودن بارداری در دوران عقد یا نگرانی از آینده اقتصادی و عاطفی کودکان در آستانه طلاق، زنان را با تصمیم‌های دشوار و ناخوشایند مواجه می‌کند. این شرایط، نه‌تنها بر سلامت زنان اثر می‌گذارد، بلکه در بسیاری از موارد می‌تواند عاملی برای افزایش نرخ طلاق باشد. اگر علاقه‌مند هستید می‌توانید آمار نرخ طلاق در سال‌های گذشته را با آمارفکت دنبال کنید.
این یادداشت با هدف بررسی آمارهای سقط جنین در ایران و جهان به این مسئله می‌پردازد که آیا می‌توان راه‌های مناسبی ارائه داد که هم به سلامت زنان توجه داشته باشد و هم از پیامدهای اجتماعی و اخلاقی سقط جنین جلوگیری کند؟
سقط جنین در جهان
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال 2022، حدود 132 میلیون تولد ثبت شده و 73 میلیون سقط جنین در سراسر جهان انجام شده است. بخش قابل توجهی از این موارد در شرایط ناامن و بدون نظارت پزشکی رخ داده است.
نقشه پایین میزان سقط جنین عمدی در مناطق مختلف جهان را نشان می‌دهد. طبق این نقشه بیشترین نرخ سقط جنین مربوط به خاورمیانه و سایر مناطق آسیا است.
جنبه‌های پنهان یک تصمیم
حامیان سقط جنین این حق را در چارچوب حقوق فردی و آزادی زنان مطرح می‌کنند و بر این باورند که هر زنی باید اختیار کامل بدن خود را داشته باشد. اما این کار پیامدهایی دارد که نه‌تنها بر سلامت زنان و مادران تأثیر می‌گذارد، بلکه سایر اعضای خانواده و جامعه را نیز در بر گرفته و حق حیات یک انسان را از او می‌گیرد.
مدافعان سقط جنین دو دسته‌اند:
گروه اول در شرایطی خاص بر حق آزادی و استقلال مادر باردار تاکید دارند و این کار را در بعضی از شرایط لازم می‌دانند و اعتقاد دارند حق این تصمیم با زنان است.
گروه دوم در هر صورت سقط جنین را حق زنان می‌دانند و هیچ شرط ای قانونی را بر سر این کار مجاز نمی‌دانند.
.
سقط جنین در ایران
در ایران نیز آمارهای مختلفی در مورد سقط جنین وجود دارد. به گزارش ایرنا امیر حسین بانکی؛ رئیس کمیسیون جوانی جمعیت مجلس در همایش مبارزه با سقط جنین به عدد سالانه 730 هزار سقط جنین در سال اشاره کرده و با فاجعه دانستن این آمار ادعا کرده است که روزانه حدود 2000 سقط جنین در ایران صورت می‌گیرد.
فاطمه محمدبیگی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در سال 1402 تخمین زده که 350 الی 650 هزار سقط جنین در سال اتفاق می‌افتد. این در حالی است که به گفته رییس مرکز جوانی جمعیت، سقط‌های قانونی حدودا 5 درصد کل سقط‌ها را شامل می‌شود.
فاطمه محمدبیگی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در سال 1402 تخمین زده که 350 الی 650 هزار سقط جنین در سال اتفاق می‌افتد. این در حالی است که به گفته رییس مرکز جوانی جمعیت، سقط‌های قانونی حدودا 5 درصد کل سقط‌ها را شامل می‌شود.
طبق برآوردها میزان ولادت در سال 1403 کمتر از 1 میلیون خواهد بود و این بدان معناست که که تقریبا به ازای هر یک تولد یک سقط جنین در ایران اتفاق می‌افتد.
علت‌های سقط جنین در ایران
سقط جنین در ایران یکی از موضوعات حساس اجتماعی است و دلایل آن همواره مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است. طبق آمار رسمی مهمترین دلیل سقط جنین در ایران نخواستن فرزند بیشتر است و مسائل اقتصادی در جایگاه بعدی قرار می‌گیرد. ۹۰ درصد از این موارد در بستر خانواده اتفاق می‌افتد. ۶۰ درصد از این سقط‌ها در منازل انجام می‌شود و ۳۰ درصد باقی‌مانده در مراکز دارای مجوز یا فاقد مجوز توسط پزشکان متخلف، متخصصان زنان، یا داروسازان صورت می‌گیرد.
عوارض سقط جنین
عوارض جسمی
تحقیقات آماری نشان می‌دهد که زنانی که سقط جنین انجام می‌دهند، با پیامدهای جسمانی و روانی متعددی روبه‌رو می‌شوند. بر اساس داده‌های منتشرشده توسط مراکز پژوهشی بین‌المللی این عمل روی سلامت زنان تاثیرات گسترده‌ای دارد.
- از جمله عوارض سقط جنین این است که حدود 20 درصد از زنان پس از انجام عمل جراحی به مشکلاتی نظیر خونریزی شدید، عفونت‌های رحمی و آسیب به اندام‌های تولیدمثل مبتلا می‌شوند. در مواردی نیز این عوارض منجر به نازایی دائمی شده است.
- زنانی که سقط داشته‌اند 40 درصد بیشتر از زنانی که بارداری خود را پشت سر گذاشته اند در معرض ریسک سرطان سینه قرار دارد. می‌توانید آمار مرگبار ترین سرطان‌ها را در آمارفکت دنبال کنید.
- از هر 100 زنی که با جراحی سقط می‌کنند 2 نفر از سوراخ شدن رحم رنج می‌برند.
- خطر جفت سرراهی برای زنانی که عمل جراحی سقط داشته‌اند 70 درصد بیشتر است.
- زنانی که سابقا تجریه سقط جنین داشته اند 3.3 برابر زنانی که سقط نکرده‌اند بیشتر فرزند اول مرده بدنیا می‌آورند.
عوارض روحی و روانی
- تحقیقات حاکی از آن است که حدود 30 درصد از زنانی که سقط جنین انجام داده‌اند، دچار افسردگی شدید می‌شوند.
- همچنین، نرخ اضطراب در این گروه به طور میانگین 25 درصد بالاتر از زنانی است که تجربه بارداری و فرزندآوری را داشته‌اند.
- بر اساس مقاله‌ای که در سال 2011 در مجله بریتانیایی روانپزشکی منتشر شد زنانی که این اقدام را می‌کنند 81 درصد خطر ابتلا به مشکلات روانی را افزایش می‌دهد.
- 10 درصد بیماری‌های روانی مستقیما با سقط جنین در ارتباطند.
- 21 درصد بروز رفتار و افکار مربوط به خودکشی را افزایش می‌دهد.برای آگاهی از دلایل متعدد خودکشی به مقاله آمار خودکشی در ایران و جهان مراجعه کنید.
- از جمله عوارض آن می‌توان به 35 درصد احتمال خودکشی زنان اشاره کرد.
- 4.5 برابر خطر سوءمصرف مواد مخدر را افزایش می‌دهد.
- زنان پس از سقط 27 درصد بیشتر از ماری جوانا استفاده می‌کنند.
- حداقل 19 درصد و حداکثر حدود نیمی از زنانی که سقط جنین می‌کنند از post aborition syndrome (PAC) رنج می‌برند که علائم آن عبارتند از: حملات اضطراب، تحریک پذیری، طغیان خشم، مشکلات خواب، بازگشت به گذشته از تجربه سقط جنین واکنش‌های غم و اندوه شدید در تاریخ سقط جنین یا موعد تولد نوزاد، کابوس های مربوط به سقط جنین، سوء مصرف مواد مخدر یا الکل.
از سوی دیگر، عوارض این اقدام در طولانی مدت شامل مشکلاتی نظیر احساس گناه مداوم و کاهش اعتمادبه‌نفس است که می‌تواند بر روابط اجتماعی و کیفیت زندگی این زنان تأثیر منفی بگذارد. این داده‌ها بر اهمیت ارائه خدمات مشاوره‌ای و پزشکی مناسب برای زنان بارداری که در معرض تصمیم پایان ارادی بارداری قرار دارند تأکید می‌کند.
آمار میزان افسردگی در بین زنان و مردان ایرانی را با آمار فکت بخوانید.
سقط جنین حق بشر یا نقض حقوق بشر؟
طرفداران سقط جنین بدون توجه به عوارضی که می‌تواند داشته باشد آن را یک نوع حق برای بشر می‌دانند. اما این فرض نادرست است. سقط جنین حق بشر نیست و هیچ مبنایی در حقوق در ایران و جهان ندارد و با آموزه‌های اخلاقی ادیان اصلی جهان نیز متناسب نیست. پایان بارداری خودخواسته منجر به مرگ یک انسان متولد نشده می‌شود و با توجه به اینکه حقوق بشر برای حمایت از حقوق انسان‌ها به ویژه ضعیف‌ترین آن‌ها طراحی شده و حق حیات اولین حق هر انسانی است، این عمل تناسبی با حقوق بشر ندارد.
چگونه می‌توان این معضل اجتماعی را مدیریت کرد؟
برای کاهش این بحران، نیازمند گفت‌وگویی جامع و چندجانبه میان تمامی افراد درگیر وجود دارد؛ از جمله سیاست‌گذاران، متخصصان بهداشت، و رهبران مذهبی و فرهنگی. این مسئله، نشانی برای نیاز به تغییرات اساسی در رویکردهای سیاست‌گذاری و فرهنگی است. بنابراین، سقط جنین را نباید تنها به عنوان یک مسئله فردی نگاه کرد؛ بلکه باید آن را به عنوان یک چالش اجتماعی بررسی و تحلیل کرد. در ادامه به راه حل‌هایی اشاره می‌کنیم.
حمایت اجتماعی و اقتصادی
حمایت مالی و اجتماعی از مادران باردار، به‌ویژه در شرایط بارداری ناخواسته، می‌تواند عاملی کلیدی در کاهش سقط جنین باشد.
آمارها حاکی از آن است که در کشورهای توسعه یافته سقط جنین کمتر از کشوهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد. دولت‌ها و سازمان‌های غیردولتی می‌توانند بسته‌های حمایتی شامل کمک‌های مالی، مراقبت‌های بهداشتی، و تامین نیازهای اساسی مادران را فراهم کنند. این حمایت‌ها به والدین اطمینان می‌دهد که حتی در شرایط دشوار نیز می‌توانند بارداری خود را ادامه دهند و فرزندشان را به دنیا بیاورند. وجود این بسته‌های حمایتی و اطلاع رسانی آن در رسانه باعث امنیت خاطر خانواده‌ها می‌شود. در نمودارهای زیر به مقایسه میزان سقط جنین بین کشورها اشاره شده است.
علاوه بر حمایت‌های دوران بارداری، ارائه برنامه‌های حمایتی پس از تولد، مانند تضمین آموزش، مراقبت‌های پزشکی و مزایای رفاهی برای کودک نیز اهمیت دارد. این اقدامات نه‌تنها فشار اقتصادی بر مادران را کاهش می‌دهد، بلکه از ایجاد احساس طرد و انزوا در آنان جلوگیری کرده و نگاهی مثبت نسبت به مادر شدن در بین زنان به وجود می‌آورد.
مشاوره روانشناسی و حمایت عاطفی
ارائه خدمات مشاوره روانشناسی به خانواده و به ویژه زنان در معرض بارداری ناخواسته یکی از مهمترین راه‌حل‌ها برای کاهش سقط جنین است. این خدمات می‌تواند به زنان کمک کند تا احساسات و دغدغه‌های خود را در فضایی امن و بدون قضاوت بیان کنند. مشاوران متخصص می‌توانند اطلاعات دقیق و علمی را ارائه داده و به زنان در اتخاذ تصمیمات آگاهانه کمک کنند. همچنین، ایجاد دسترسی آسان و رایگان به این خدمات، به‌ویژه در مناطق محروم، بسیار حیاتی است.
ایجاد گروه‌های حمایتی نیز می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد. این گروه‌ها می‌توانند به زنان باردار کمک کنند تا احساس تنهایی نکنند و تجربیات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. حمایت عاطفی از سوی جامعه و خانواده و به خصوص همسران نیز می‌تواند اضطراب زنان را کاهش داده و آنان را برای مواجهه با چالش‌های دوران بارداری آماده کند.
تغییرات فرهنگی
یکی از عوامل مهم در تصمیم مادران برانی ادامه بارداری، تغییر نگرش‌های فرهنگی نسبت به مادران باردار ناخواسته و فرزندان آنان است. برخی از زنان به دلیل طرد از سوی جامعه تصمیم به این عمل می‌گیرند. فراهم شدن محیط مناسب در محل کار و تحصیل برای زنان باردار یا مادران می‌تواند این امنیت خاطر را در ذهن زنان ایجاد کند که بارداری مانع از فعالیت تحصیلی و اجتماعی آن‌ها نمی‌شود. حمایت‌های عاطفی، به عهده گرفتن برخی از کارهای خانه و خانواده توسط اطرافیان به‌خصوص مردان می‌تواند امنیت روانی زنان باردار را بالا ببرد و به آن‌ها کمک کند تا شرایط جسمی و روحی سخت خود را راحت‌تر بگذرانند و از نقش شیرین مادری لذت ببرند.
ضرورت تغییر در سیاست‌ها
مسئله سقط جنین به دلیل در هم تنیدگی عمیق با ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، و اقتصادی نمی‌تواند صرفاً به عنوان یک انتخاب فردی در نظر گرفته شود. آمارهای جهانی و ملی، از جمله وضعیت سقط جنین در ایران، نشان‌دهنده ضرورت تغییر در سیاست‌ها، تقویت حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی، و ارتقای آگاهی فرهنگی است. راه‌حل‌های پیش‌نهادی همچون حمایت مالی، مشاوره روانشناسی، و تغییر نگرش‌های فرهنگی می‌تواند در کاهش این بحران موثر باشد. اما مهم‌تر از همه، بازتعریف مفهوم آزادی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی است که باید در اولویت قرار گیرد تا حقوق همه افراد، به ویژه حق حیات، محترم شمرده شود.
